irosława Ampel-Rudolf zauważa, że „kolor to właściwość wszystkich obiektów materialnych (…). W zależności od ich rodzaju i ujęcia tego faktu przez nadawcę ma ona wartość stałą, albo wartość jej ulega zmianom” (Ampel-Rudolf 1994: 8).
Nie sposób się jednak do końca zgodzić z tym sądem, ponieważ z pewnością nie dla wszystkich obiektów materialnych kolor jest własnością relewantną – por. rozpatrywane przez Krystynę Waszakową przykłady pieca hutniczego lub elektrowni (Waszakowa 2000: 59).
Próbę uporządkowania językowych sposobów wyrażania informacji o kolorze zawierają m.in. prace Mirosławy Ampel-Rudolf (Ampel-Rudolf 1994: 53-58) oraz Inny Bjelajevej (Bjelajeva 2005:35-36). Za podstawowe leksemy będące nośnikami informacji o kolorze w polszczyźnie należy bez wątpienia uznać przymiotniki (Ampel-Rudolf 1994: 53). Wśród nich, z uwagi na przysługującą im charakterystykę semantyczną i morfologiczną, wyróżnić można następujące podklasy, por.
1. Przymiotniki proste:
a. odnoszące się do jednego tonu barwy, np. zielony, czerwony;
b. zawierające informację o kilku tonach (oznaczający barwy mieszane), np. bury, różowy;
c. zawierające morfem niosący informację o stopniu nasycenia barwy, np. białawy lub o nastawieniu emocjonalnym mówiącego do określanego koloru, np. różowiutki.
2. Przymiotniki złożone:
a. zawierające informację o połączeniu tonów kolorystycznych, np. biało-czerwony, zielono-niebieski;
b. zawierające informację o stopniu nasycenia barwy, np. jasnożółty, jaskrawoczerwony.
Pole semantyczno-leksykalne mieszczące jednostki odnoszące się do barw jest jednak o wiele bogatsze; w szeroko zakrojonej klasie wyrażeń mieszczą się także m.in.
1. Nazwy informujące o procesualnym i/lub rezultatywnym ujęciu koloru, np. zgniły, wypłowiały, spłowiały, wyblakły (por. Ampel-Rudolf 1994)
2. Przymiotniki oznaczające sposób połączenia barw i tworzony przez nie wzór, np. pasiasty, łaciaty;
3. Przymiotniki niosące informację o tym, że obiekt cechuje się jakąś barwą / barwami (np. kolorowy, barwny, tęczowy) lub że nie ma żadnego koloru (np. bezbarwny).
Wykładnikami koloru– poza przymiotnikami – mogą być także leksemy należące do innych klas funkcjonalnych, np. rzeczowniki, czasowniki, przysłówki.
W poniższej tabeli zebrano informacje na temat językowych sposobów wyrażania informacji o kolorze w polszczyźnie na przykładzie kilkunastu wybranych jednostek i konstrukcji przywołujących pojęcie‘bieli’, por.
Źródła
- Ampel-Rudolf Mirosława, „Kolory. Z badań leksykalnych i składniowo-semantycznych języka polskiego”, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1994.
- Bjelajeva Inna, „Niepodstawowe nazwy barw w języku polskim, czeskim, rosyjskim i ukraińskim”, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2005.
- „Studia z semantyki porównawczej”, pod red. Renaty Grzegorczykowej, Krystyny Waszakowej, tom I, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000.
- „Studia z semantyki porównawczej”, pod red. Renaty Grzegorczykowej, Krystyny Waszakowej, tom 2, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003
- Tokarski Ryszard, „Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie”, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004.
- Waszakowa Krystyna, „Podstawowe nazwy barw i ich prototypowe odniesienia. Metodologia opisu porównawczego”, [w:] „Studia z semantyki porównawczej”, pod red. Renaty Grzegorczykowej, Krystyny Waszakowej, tom I, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000.
Artykuły powiązane
- Falkowska, Marta – Podstawowe nazwy barw
- Stanulewicz, Danuta – Barwa zielona
- Komorowska, Ewa – Barwa niebieska
- Stanulewicz, Danuta – Zróżnicowanie regionalne prototypowych odniesień nazw barw
