W obrębie semantyki języka nie jest możliwe sensowne analizowanie znaczenia ciszy i milczenia (przy czym założyć można, że milczenie jest pojęciem węższym), ponieważ znaczenie jako takie przypisane jest do formy (dźwiękowej, graficznej), a nie jej braku. Tak o znaczeniu milczenia pisał Jacek Juliusz Jadacki:
Jacek Jadacki : O pojęciu milczenia: 26
Milczenie i cisza niewątpliwie pełnią ważne funkcje komunikacyjne, jednak badanie tych zjawisk – komplementarnych w stosunku do pojęcia mówienia – właściwie nie mieści się już w polu badawczym językoznawstwa (poza stosunkowo prostym ustaleniem semantyki nazw odnoszących się do poszczególnych pojęć) i wymaga zaangażowania odmiennej (np. semiotycznej) aparatury metodologicznej, chociaż możliwe jest uznanie, że milczenie jest realizacją pewnego aktu mowy, co pozwala analizować zjawisko w ramach pragmatyki językoznawczej.
Izydora Dąmbska (analizując milczenie semiotycznie) widziała w nim aż sześć zjawisk: (i) wyraz i środek komunikowania; (ii) środek taktyczny działania; (iii) „symptom charakterologiczny”; (iv) kategorię moralną; (v) kategorię estetyczną, (vii) kategorię mistyczną. Jej zdaniem każde celowe milczenie ma dwa aspekty: (i) treściowy, czyli powstrzymywanie się od mówienia o określonych tematach, a także (ii) funkcjonalny, czyli całkowite powstrzymywanie się od komunikowania (Dąmbska 1963).
Wyróżnianie dwóch rodzajów milczenia jest w zasadzie w literaturze przedmiotu powszechne. Jolanta Rokoszowa mówi o milczeniu transcendentnym (ciszy, nie-mówieniu) i milczeniu znaczącym. Wyrażaniu pewnych treści służy naturalnie milczenie znaczące. (Rokszowa 1983). Podobnie widzi to Jerzy Faryno, który odróżnia milczenie komunikacyjne (milczenie o czymś do kogoś) i milczenie niekomunikacyjne (bez adresata) (Faryno 1999).
Trudno o wyodrębnienie zamkniętego katalogu „znaczeń”, które można pragmatycznie przypisać milczeniu w konkretnych sytuacjach komunikacyjnych. Część z nich jest utrwalona w znaczeniu jednostek języka: [ktoś] milczy o [czymś], [ktoś] przemilczał [coś], [ktoś] zamilkł.
Źródła
- Dąmbska Izydora., „Milczenie jako wyraz i jako wartość”, „Roczniki Filozoficzne” 1963, nr 1.
- Faryno Jerzy, „Skąd wiesz, kiedy milczę?”, [w:] „Semantyka milczenia”, pod red. Kwiryny Handke, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1999.
- Jadacki Jacek Juliusz, „O pojęciu milczenia”, [w:] „Semantyka milczenia”, pod red. Kwiryny Handke, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1999.
- Rokoszowa Jolanta, „Język a milczenie”, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1983, t. 40.
Artykuły powiązane
- Żurowski, Sebastian – Dźwięk (pojęcie)
- Brzostowska-Tereszkiewicz, Tamara – Komunikacja niewerbalna a przekład
