Relacje między opisywanymi w opowiadaniach i powieściach Jarosława Iwaszkiewicza wrażeniami słuchowymi związanymi z różnorodnymi zjawiskami dźwiękowymi, brzmieniowymi i szmerowymi, które składają się na typowe dla świata przedstawionego tej prozy audiosfery, są złożone, a wrażenia te często się przenikają. Szczególnie interesujące w kontekście sposobów werbalizowania doznań związanych z percepcją różnorodnych zjawisk akustycznych pozostają w tej prozie… Dowiedz się więcej: Iwaszkiewicz – muzyka a inne zjawiska akustyczne: pogranicza
Najbardziej typowe dla opowiadań i powieści Jarosława Iwaszkiewicza aspekty opisów percepcji muzyki są konsekwencją faktu, że ich bohaterowie, zarówno muzycy, jak i amatorzy doświadczeni w obcowaniu ze sztuką dźwięków, są świadomi rządzących nią zasad, czego świadectwem jest znaczny udział terminologii muzycznej w opisach tego rodzaju wrażeń słuchowych. Do aspektów tych należy przede wszystkim tematyzowanie napięcia… Dowiedz się więcej: Iwaszkiewicz – pamięć i wyobraźnia słuchowa
Obszerne fragmenty Dziennika Zygmunta Mycielskiego stanowią wyjątkowy przykład zapisu percepcji muzyki, nie tylko w skali polskiej powojennej literatury diarystycznej, lecz także na tle dzienników współczesnych mu piszących kompozytorów. Zapis ten ujawnia kolejne oblicze Mycielskiego – kompozytora i pisarza – jako uważnego słuchacza. Punktem wyjścia wielu rozważań o muzyce staje się dla autora Niby-dziennika słyszenie, proces… Dowiedz się więcej: Mycielski – percepcja muzyki a zapis diarystyczny
Nie można powiedzieć, żeby spośród różnych rodzajów audiosfer opisanych w powieściach Wiesława Myśliwskiego melosfera (Gołąb 2003: 308) była wyjątkowo rozbudowana, trudno sobie jednak wyobrazić świat przedstawiony Pałacu bez fortepianu, Widnokręgu bez odtwarzanych na gramofonie tang czy Traktatu o łuskaniu fasoli bez saksofonu. Łączy je jedna cecha: są ważnym elementem świata przedstawionego tych powieści, nie ze… Dowiedz się więcej: Myśliwski – odbiór muzyki
Odczytanie prozy Wiesława Myśliwskiego poprzez kategorie związane ze zmysłem słuchu pozwala nie tylko dostrzec istotną rolę, jaką odgrywa w niej fokalizacja słuchowa (Rembowska-Płuciennik 2006), lecz także zauważyć dokonujące się w świecie przedstawionym kolejnych powieści znamienne przejście od percepcji ciszy do percepcji dźwięków. Mówiąc w największym skrócie, spośród elementów składających się na opisaną w Nagim sadzie… Dowiedz się więcej: Myśliwski – słuch i słyszenie
Urządzenia mechaniczne służące do zapisu i transmisji dźwięku, które pojawiają się w świecie przedstawionym polskiej prozy dwudziestowiecznej, są wykorzystywane w różnych celach, zarówno przez jej bohaterów, jak i narratorów. Przy dźwiękach muzyki z gramofonu, adaptera czy radia jedni bohaterowie tańczą, inni jej wyłącznie słuchają. Narratorom często służą one do charakterystyki bohaterów. Z oczywistych względów urządzenia… Dowiedz się więcej: Nowe formy zapisu i transmisji dźwięku
Sumując opisy wrażeń audialnych bohaterów wczesnych opowiadań Andrzeja Stasiuka, można odnieść wrażenie, że słuch nie należy w tej prozie do zmysłów szczególnie uprzywilejowanych. Jeżeli za jej swoiste, metafikcjonalne motto przyjąć wyznanie narratora opowiadania Dukla, że „jedyną wartą opisu rzeczą jest światło” (Stasiuk 1997: 17), to, zważywszy jego podstawową właściwość, jaką jest czynienie świata widzialnym, i… Dowiedz się więcej: Stasiuk – słuch i słuchanie
Głód jest doznaniem codziennym, pojawiającym się jako odczuwany fizycznie efekt procesów metabolicznych, których prawidłowość świadczy o stanie zdrowia organizmu (zob. Russel 2011: 5). W fizjologii patologicznej wyróżnia się dwie główne postacie głodu: zupełny i niezupełny, różniący się od pierwszego niedoborem, a nie całkowitym brakiem pokarmu. W głodzie zupełnym dochodzi do szeregu ogólnych zaburzeń ustroju. W… Dowiedz się więcej: Głód – proza obozowa
Zapachy dotyczą dwóch aspektów istnienia świata przedstawionego prozy socrealistycznej: postaci i przestrzeni. W wypadku przestrzeni mogą one – współkonstytuować płaszczyznę scenerii i płaszczyznę sensów naddanych (Sławiński 2000: 198 i nast.]. W wypadku postaci mogą stanowić element charakterystyki bezpośredniej, względnie pośredniej, gdy zapach – w sposób zmetaforyzowany – odsyła do jakichś cech charakteru postaci. Sytuacja, gdy… Dowiedz się więcej: Zapachy socrealistyczne – funkcje
Haiku to poezja w szczególny sposóbsensualna, w założeniu będąca zapisem silnych doświadczeń zmysłowych, częstokroć łącząca wrażenia wzrokowe i słuchowe, rzadziej uwzględniająca doznania smakowe, węchowe, taktylne, związane z propriocepcją (por. Johnson 2011: 223; Żuławska-Umeda1983: 5; Ueda 1965: 57-59). Lektura haiku bywa swoistym, silnym „uzmysławianiem” sobie doznań stojących za (przed) wierszem – takie doświadczenia lekturowe warunkowane są… Dowiedz się więcej: Mimetyzm sensualny haiku
Dzieło niemieckiego franciszkanina Thomasa Murnera (1475-1537), Chartiludium logicae sive logica memorativa to podręcznik do nauki logiki, wykorzystujący w nauczaniu mnemotechnikę i karty do gry. Najstarsza zachowana edycja pochodzi z 1509 roku (Strassburg), aczkolwiek istnieją świadectwa, iż dzieło to było wydane drukiem już dwa lata wcześniej w krakowskiej oficynie Jana Hallera (Wójcik 2006: 74-75; Wójcik 2011).… Dowiedz się więcej: Thomas Murner
Pozycja kobiety w społeczeństwie polskim 2. poł. XIX wieku uległa radykalnemu przewartościowaniu, co spowodowało, że wyraźnie rozgraniczyć można etapy ewolucji także i w ubiorze kobiecym. Zmiany te, choć zdecydowane, nie były jednak gwałtowne, w efekcie czego poszczególne postawy, jak i odpowiadające im stroje współistniały ze sobą przez całe półwiecze. Strój kobiecy w 2.połowie XIX w.… Dowiedz się więcej: Strój kobiecy – 2 poł. XIX w.
Rycina jest odbitką graficzną (grafiką) uzyskaną na papierze lub tkaninie z uprzednio przygotowanej matrycy (płyty metalowej, kamienia, tworzywa sztucznego), na której umieszczono za pomocą wycinania, rytowania, wytrawiania rysunek. W przeciwieństwie do innych dzieł sztuki, w których najpierw powstaje obiekt, który później może być reprodukowany, w przypadku ryciny (jak również fotografii), najpierw powstaje płyta, z których… Dowiedz się więcej: Rycina teatralna
Nazwy barw mają swoje prototypowe odniesienia, którymi są obiekty naturalne (zob. Teodorowicz-Hellman 1998, Tokarski 2004, Waszakowa 2000, Wierzbicka 1996). Dla polskich prymarnych nazw barw Krystyna Waszakowa (Waszakowa 2000: 23-24) proponuje następujące prototypy: biały – śnieg i dzień, czarny – noc, czerwony – krew i ogień, zielony – żywe rośliny, żółty – słońce i zamierająca przyroda,… Dowiedz się więcej: Zróżnicowanie regionalne prototypowych odniesień nazw barw
Na ogół uważa się, że kobiety lepiej rozróżniają barwy, a także znają i używają o wiele więcej określeń barw niż mężczyźni. Badania rzeczywiście to potwierdzają. Różnice dotyczą nie tylko rozmiaru leksykonu barw, ale także jego struktury (Stanulewicz 2010). Barwa a płeć – stan badań O znajomości barw i ich nazw wśród kobiet i mężczyzn pisało… Dowiedz się więcej: Słownictwo barw kobiet i mężczyzn
Rozwój mody jest bardzo ściśle związany z przemianami kulturowymi, ekonomicznymi i politycznymi; w strojach odbijają się przeobrażenia społeczne, ważne wydarzenia gospodarcze i przemysłowe, obyczajowość epoki (Dziekońska-Kozłowska 1964: 5). Druga połowa XIX wieku to czas silnych przemian, które wpłynęły na poziom życia Polaków, zmianę warunków życia i przekształcenie struktur społecznych. Decydujące znaczenie miały wzrost uprzemysłowienia, rozwój… Dowiedz się więcej: Strój męski – 2 poł. XIX w.
Pojawiające się w tytule hasła dwa łacińskie terminy wskazują na dwa dopełniające się aspekty oratorskiego wystąpienia: actio – odnosi się przede wszystkim do gestykulacji, a więc mowy ciała, a pronuntiatio – „podkreśla jego aspekt głosowy” (Schmitt 2006: 39). Grecja W retoryce greckiej mówcy przywiązywali ogromną wagę do wygłoszenia, a potwierdza to opinia Demostenesa, którą zanotował… Dowiedz się więcej: Actio / pronuntiatio
Zasygnalizowane w tytule hasła dwa podstawowe terminy: „odbicie” i „zwierciadło” mieszczą się w szeroko rozumianej problematyce wzroku. W malarskich alegorycznych przedstawieniach pięciu zmysłów lustro jest alegorią wzroku. Musimy pamiętać, że między „odbiciem” i „zwierciadłem” istnieje zarówno związek przyległości: każde zwierciadło odbija jakieś obrazy, jak i rozdzielność: nie wszystkie odbite obrazy powstają na powierzchni lustra. Dlatego… Dowiedz się więcej: Odbicie / zwierciadło
Przestrzeń prywatna nie jest obszarem naturalnie przynależnym człowiekowi, a rzeczywistością wypracowaną w toku biegu dziejów, uwarunkowaną historycznie, geograficznie i ekonomicznie, czego efektem jest niemożność stworzenia jednego, wspólnego schematu zachowań osób, przebywających w niej, ani opisu sfery prywatnej. (Vincent 2006: 17) Potrzeba wypracowania przestrzeni przynależnej jedynie grupie bliskich sobie osób, stojącej w opozycji zarówno do przestrzeni… Dowiedz się więcej: Przestrzeń prywatna w 2. poł. XIX w.
Kulturę rzymską, a szczególnie jej wzrokocentryczność, tworzyło dziedzictwo greckiej tradycji, co oznacza, iż wzrok jest tu zmysłem dominującym, a słuch, mimo że znajduje się tuż obok, jednak zajmuje miejsce drugie. Doskonale potwierdzają ten pogląd różne przysłowia i sentencje, dla przykładu przypomnijmy tę oto: „Homines amplius oculis quam auribus credunt – Ludzie bardziej wierzą oczom niż… Dowiedz się więcej: Wzrok w kulturze starożytnego Rzymu
Wzrok w średniowiecznej hierarchii zmysłów W średniowiecznej kulturze Zachodu wzrok nadal dzierży pierwszeństwo, wśród innych zmysłów. Jacques Le Goff i Nicolas Truong piszą, iż w tej epoce to „jeden z najważniejszych zmysłów” (Le Goff, Truong 2006: 71, por. też 82). W interesującej nas epoce często badania nad postrzeganiem świata (optyka) łączono z rozważaniami czysto estetycznymi.… Dowiedz się więcej: Wzrok w kulturze średniowiecza
W ostatnich latach w Polsce i w innych krajach zauważyć można rosnące zainteresowanie problematyką barw wśród naukowców reprezentujących różne dyscypliny. Publikowane prace dotyczące kolorów – naukowe, popularno-naukowe, paranaukowe i poradnikowe – można podzielić na następujące grupy (Stanulewicz i Pawłowski 2011: 302-303; por. Komorowska i Stanulewicz 2010: 7): (a) prace stricte językoznawcze, reprezentujące różne szkoły i… Dowiedz się więcej: Metody badań słownictwa barw
Wśród literackich, w tym poetyckich reprezentacji doświadczeń związanych z odbiorem muzyki można wyodrębnić dwa zasadnicze typy: pierwszy, będący opisem przeżyć muzycznych (estetycznych) podmiotu percepcji, drugi, odnoszący się do wywoływanych przez muzykę doznań pozamuzycznych, do których należą najczęściej wspomnienia podmiotu bądź symboliczne odniesienia do treści kulturowo przypisywanych danej formie muzycznej (np. mazurkowi) czy muzyce danego kompozytora… Dowiedz się więcej: Odbiór klasycznej muzyki instrumentalnej
Do najbardziej typowych elementów opisu odbioru muzyki wokalnej należy interpretacja sposobu wykonania danej kompozycji i opis wywołanych tym odbiorem przeżyć podmiotu, a najpopularniejszym jego przedmiotem w poezji nowoczesnej pozostają arie operowe. W odnoszących się do nich wierszach często rozbrzmiewa głos ich słynnych wykonawców, nierzadko odtwarzany z urządzeń mechanicznych, takich jak gramofon czy radio. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska,… Dowiedz się więcej: Odbiór klasycznej muzyki wokalnej
Ars memoristarum to traktat z końca XV w. zachowany w jednej kopii w tzw. Kodeksie Pawła z Łomży z Biblioteki Kórnickiej (ms. 1122). Na podstawie inicjałów „P. de S.” został on przez Jerzego Zatheya przypisany bernardynowi, Paulinowi ze Skalbmierza (Zathey 1963: 513; Michałowska 2011: 611). Z życia domniemanego autora traktatu znamy tylko dwa fakty: zmarł… Dowiedz się więcej: Paulin ze Skalbmierza
W prozie fabularnej Michała Choromańskiego konstrukcyjny charakter percepcji wzrokowej ujawnia się najpełniej w deskrypcjach spacjalnych. Dzieje się tak zarówno wówczas, gdy przestrzeń opisywana jest przez narratora auktorialnego, jak i wtedy, kiedy ukazuje się ją punktu widzenia narratora pierwszoosobowego. Ten ostatni nierzadko problematyzuje w wypowiedziach autotematycznych i zwrotach do czytelnika/ czytelniczki specyfikę własnych, związanych z przestrzenią,… Dowiedz się więcej: Choromański – wizualność przestrzeni
Charakterystyka postaci w prozie Michała Choromańskiego to literacki przejaw aktualizacji podstawowych założeń fizjonomiki (zakładającej istnienie związku pomiędzy wyglądem bohaterów a ich psychiką i zachowaniem) będącej wcześniej przedmiotem zainteresowania zarówno filozofów starożytnych, jak i OBJAŚNIENEI nowożytnych, lekarzy, a przede wszystkim dziewiętnastowiecznych pisarzy, zwolenników tej koncepcji. W prozie Michała Choromańskiego związki pomiędzy literacką fizjonomią bohaterów a cechami… Dowiedz się więcej: Choromański – wizualność postaci
Krytyka teatralna stanowi jedno z narzędzi polityki kulturalnej. To instytucja społeczna, która przygotowuje do odbioru dobra, jakim jest przedstawienie teatralne, kształci smak i gust artystyczny, kontroluje twórczość artystyczną i steruje życiem kulturalnym. Funkcjonowanie krytyki teatralnej w społeczeństwie nie ogranicza się jedynie do przekazywania informacji o spektaklu; posiada ona samoistną wartość artystyczną i moralną oraz stanowi… Dowiedz się więcej: Krytyka teatralna – 2. połowa XIX wieku
Termin „salon” w drugiej połowie XIX wieku odwoływał do dwóch znaczeń. Pierwsze z nich, podstawowe, dotyczyło jego aspektów architektonicznych i mówiło o wydzielonym pomieszczeniu w domu mieszczańskim (kamienicy czynszowej), dworze szlacheckim bądź pałacu arystokratycznym. To […] reprezentacyjne pomieszczenie przeznaczone do przyjmowania gości, odznaczające się bogatym wystrojem (…) także reprezentacyjny pokój w dworach szlacheckich i zamożnych… Dowiedz się więcej: Salon artystyczny – XIX w.
Literacki wizerunek gruźlicy ma swój awers i rewers: z jednej strony cechuje ją silna somatyzacja, z drugiej – za sprawą sugestywnych metafor o romantycznej proweniencji – postrzegana bywa jako choroba duszy. Transgresja ciała wypływa z kilku czynników. Po pierwsze przywykło się sądzić, że gruźlica dotyczy przede wszystkim płuc i właśnie ta jej forma jest najbardziej… Dowiedz się więcej: Gruźlica – polisensoryczna percepcja świata
Bez większego ryzyka można powiedzieć, że trudno byłoby wskazać w dwudziestoleciu międzywojennym poetę, który nie przywołałby w swoich wierszach jakiegoś ptasiego głosu w najbardziej typowym dla tego motywu związku wyrazowym opartym na połączeniu rzeczownika, nazywającego określony gatunek ptaka, i czasownika, odnoszącego się do rodzaju i specyfiki jego głosu. Różnice dotyczą frekwencji i funkcji tego motywu.… Dowiedz się więcej: Percepcja głosów ptaków
Kostium sceniczny (dramatyczny) w 2. połowie XIX wieku nie odgrywał tak istotnej roli jak komplementarne systemy znaczące w przedstawieniu teatralnym ani tak ważnej, jaką pełni obecnie (por. Pavice 2002: 259); jego integracja z charakterem sztuki oraz innymi elementami widowiska ciągle była kwestią umowną, gdyż nie zawsze ściśle stosowano się do czasu i miejsca akcji, poetyki… Dowiedz się więcej: Kostium teatralny – 2. połowa XIX w.
W 2. połowie XIX wieku krytyka teatralna upowszechniała przekonanie, że najistotniejsze w widowisku teatralnym są dwa aspekty – tekst dramatyczny i aktor, co wiązało się ze sposobami jego percepcji – słuchem i wzrokiem, a zarazem wyznaczało cechy konstytutywne widowiska – audialność i wizualność (por. Malinowska 1994: 56) Pozostałe czynniki kształtujące widowisko teatralne i wywołujące wrażenia… Dowiedz się więcej: Foniczność krytyki teatralnej – 2. poł. XIX w.
Cechą konstytutywną epistolografii teatralnej jest jej tematyka – teatr („Pamiętnik Teatralny” 1978: 3), oraz korespondenci – osoby zawodowo związane z teatrem. Anna Sobiecka, ograniczając zasięg zjawiska jedynie do tego typu listów aktorów, reżyserów, scenografów, dramaturgów, precyzuje badane zjawisko i wprowadza podział na korespondencję teatralną intymną, intelektualną, przyjacielską i zawodową (Sobiecka 2000). Jest to gatunek, który… Dowiedz się więcej: Epistolografia teatralna 2. połowy XIX w.
W wieku XIX doszło do wykrystalizowania się współczesnej formy programu, istniały jednak wówczas także inne formy druków ulotnych, które należy objąć tym mianem, choć ich kształt jest odmienny od obecnych. Joanna Lenczowska za program uznaje „publikacje oferowane widzom w teatrze, zawierające aktualny program przedstawienia i posiadające formę odmienną od afisza” (Lenczowska 1996: 382). Wyróżnia wśród… Dowiedz się więcej: Program teatralny – XIX w.
Afisz jest najstarszą formą reklamy teatru, drukiem, dostarczającym podstawowych informacji dotyczących spektaklu. To: […] druk ulotny, jednostronny, zazwyczaj dużego formatu, wykonany ze składu drukarskiego, na papierze białym lub kolorowym, specjalnie na ten cel produkowanym, zwanym papierem afiszowym. Afisz przemawia do odbiorcy odpowiednio rozmieszczonym tekstem, a grafika odgrywa w nim rolę tylko pomocniczą (Birkenmajer Aleksander, Encyklopedia… Dowiedz się więcej: Afisz teatralny – XIX w.
Samo pojęcie albumu (łac. albus – biały) ma wiele znaczeń, określa starorzymską tablicę informacyjną, pamiętnik, szkicownik, książkę z reprodukcjami lub księgę służącą do przechowywania kolekcji pocztówek, znaczków, zdjęć, zbiór utworów muzycznych na nośniku medialnym. Zdecydowana ich większość ma o wiele starszą proweniencję niż album do przechowywania, łączy ich jednak funkcjonalność – gromadzenie, eksponowanie i upowszechnianie… Dowiedz się więcej: Album teatralny – XIXw.
Kwiaty były tematem niezliczonych wierszy, cykli poetyckich i poematów młodopolskich, jednak wiersze o kwiatach z przełomu XIX i XX wieku nie zawsze są wierszami o ich zapachach. O wiele częściej przywoływane były wówczas skojarzenia związane z ich wyglądem, zwłaszcza barwą i kształtem, niż wrażenia węchowe. Wiele utworów poetyckich ukazuje kwiaty symboliczne, które ewokują sensy związane… Dowiedz się więcej: Zapach kwiatów – poezja wczesnego modernizmu
Kategorie związane z widzeniem dominują w poezji Tetmajera niezależnie od tego, czy utwory te to poetyckie opisy krajobrazów, ekfrazy dzieł sztuki czy wiersze miłosne. Znaczenie wzroku w jego poezji dostrzegali już pierwsi czytelnicy, podobnie jak podkreślali niespotykaną wcześniej na taką skalę dominantę „zmysłowości”. Krytyk i historyk literatury Antoni Potocki akcentował rolę tego, co sensualne w… Dowiedz się więcej: Tetmajer – rola wzroku
W prozie Michała Choromańskiego mamy do czynienia z charakterystyczną konstrukcją postaci literackiej: bytuje ona w przestrzeni świata przedstawionego utworów nie tylko jako esse percipi, lecz przede wszystkim jako esse audiri i esse audientis. Choromańskibardzo często stosował narracyjne chwyty związane z reprezentacją percepcji wrażeń słuchowych. Wśród nich najważniejsze są: Antycypacja audialna Antycypacja audialna występuje na płaszczyźnie… Dowiedz się więcej: Choromański – słuch i narracja
Synestezja w poezji Młodej Polski nie była tylko jednym z ulubionych środków artystycznych. Zainteresowania nią wiązało się z przekonaniem, że pozwala ona rozszerzyć granice percepcji i dotrzeć do niedostępnych w inny sposób ludzkiemu poznaniu sfer. Symbolizm jako prąd literacki o podłożu mistycznym nadał synestezji znaczenie rewelatorskie związane z odkrywaniem tajemniczych powiązań między zjawiskami, które zazwyczaj… Dowiedz się więcej: Synestezja – poezja wczesnego modernizmu
Zainteresowania myślicieli przełomu XIX i XX wieku pamięcią skierowały także uwagę artystów na pamięć zmysłów i na zapisane – w ciele czy w umyśle? (co do tego, toczyła się dyskusja) – doznania sensualne z przeszłości. Dzieło Henri Bergsona Materia i pamięć (Matière et mémoire) traktujące, jak mówił podtytuł, o „stosunku ciała do ducha”, ukazało się… Dowiedz się więcej: Pamięć zmysłów – elegie młodopolskie
Spośród twórców epoki pozytywizmu Eliza Orzeszkowa wydaje się pisarką najbardziej pruderyjną. Jak pisał Stanisław Brzozowski, „nie ufa ona temu, co jest w człowieku naturą, nie ufa temu, co przemawia jako pociąg i popęd. Hasło jej jest: nie ja, nie moje, nie mnie” (Brzozowski 1971: 95). Dla autorki Australczyka erotyka wiązała się bezpośrednio z hedonizmem, „użyciem”… Dowiedz się więcej: Orzeszkowa – doświadczenie erotyczne
Jak zauważyła Grażyna Borkowska, w epoce pozytywizmu nastąpiło osłabienie zainteresowania erotyką i jej egzystencjalnym wymiarem. Autorzy tego okresu „wobec żywiołów natury, a szczególnie siły Erosa, odczuwali lęk i zakłopotanie” (Borkowska 1996: 53). Według Tadeusza Budrewicza, to „społeczne posłannictwo literatury nakazywało podporządkować tę sferę społeczeństwa wartościom patriotyzmu, solidaryzmu klasowego czy purytańskiej czystości obyczajów” (Budrewicz 1990: 140).… Dowiedz się więcej: Pozytywizm – doświadczenie erotyczne
Ciało w tekstach pozytywistycznych, generalnie zorientowanych na egzystencjalną doczesność, jest wartością pozytywną. Człowiek jako jedyny byt naturalny ma ciało. Odcieleśnienie jest więc postrzegane jako znak choroby: w rozumieniu medycznym i spencerowsko-społecznym. [ K] Ciała biednych dzieci bywają wątłe, zdeformowane, kalekie na skutek chorób lub nędznych warunków życia. Józio z Grzechów dzieciństwa Prusa to „chłopczyk garbaty,… Dowiedz się więcej: Odcieleśnianie ciała – pozytywizm
[ K] Realistyczna konwencja estetyzująca w zasadzie wykluczała fizjologię jako temat literacki. Fizjologiczne ujęcie człowieka możliwe było na skutek inspiracji naturalistycznej, w tym – darwinowskiej. Pierwsze zbliżenie polskich pisarzy do naturalizmu dokonało się u schyłku lat siedemdziesiątych XIX wieku. Polska literatura stopniowo wychodziła z ograniczeń tendencyjności, jak uważa Janina Kulczycka-Saloni, właśnie poprzez lekcję naturalizmu, którego… Dowiedz się więcej: Fizjologia naturalistyczna
Poezja konkretna, choć należy do obszaru literatury, stawia przed swoimi odbiorcami wyzwania czytelnicze nieco inne niż tradycyjne teksty sztuki słowa. Wojciech Pogonowski dobitnie zaznaczał, że „poemat konkretny należy odbierać w sensie zmysłowym, natomiast nie powinien podlegać prawom tradycyjnej lektury” (Pogonowski 1979: 6). Jak ujął to przed laty Tadeusz Sławek: jego odczytywanie jest bliższe „rozumieniu” deszczu… Dowiedz się więcej: Poezja konkretna
Scott McCloud charakteryzował komiks jako medium jednozmysłowe (monosensory medium), wszelkie doznania ujmujące w komunikaty odbierane wyłącznie wzrokiem (McCloud 1994: 89, por. też McCloud 1994: 120). Michał Traczyk stwierdzał zaś dobitnie: „komiks jest gatunkiem niemym” (Tkaczyk 2011: 87). Owo ograniczenie jest jednak wyłącznie pozorne: artyści tego medium bez większych problemów przedstawiają całą złożoną strukturę świata, oddając… Dowiedz się więcej: Onomatopeja w komiksie
Liberaci kwestionują literacką kreację i odbiór preferujące jeden ze zmysłów czy wręcz azmysłowe. Podkreślają rolę mechanizmu działania tekstu-książki w kreowaniu sensu dzieła. W efekcie proponują inną kategorię czytania: lekturę specyficznie wrażliwą na rozmaite doświadczenia sensualne. Literatura odwołuje się do zmysłów poprzez środki opisowe, oddziałując – czy może trafniej: naśladując – słowem (najprostszymi przykładami są tu… Dowiedz się więcej: Liberatura
Kiedy pod koniec lat 70. Janusz Sławiński podkreślał, że przestrzeń staje się nagle jednym z bardziej nośnych zagadnień dla teoretyków literatury, wychodził z założenia, iż nie jest ona już wcale „po prostu jednym z komponentów rzeczywistości przedstawionej, lecz stanowi ośrodek semantyki dzieła i podstawę innych występujących w nim uporządkowań” (Sławiński 1978: 10; por. Markiewicz 1995:… Dowiedz się więcej: Doświadczenia przestrzeni w literaturze – doświadczenia literatury w przestrzeni
Jak udowodnił Ryszard Koziołek, „Sienkiewicz jest pisarzem w literaturze polskiej absolutnie wyjątkowym, jeśli idzie o umiejętność przedstawiania przemocy, która – choć często makabryczna i naturalistycznie ukazywana – powoduje u czytelnika wrażenie grozy pomieszanej z przyjemnością” (Koziołek 2009: 258-259). Efekt ten osiąga powieściopisarz dzięki unikaniu mówienia o cierpieniu. W licznych brutalnych scenach Trylogii uderza jego nieobecność:… Dowiedz się więcej: Sienkiewcz – umieranie i cierpienie ciała w powieściach
Literatura drugiej połowy XIX wieku zaświadcza o dokonującym się wówczas kryzysie tradycyjnie rozumianej męskości. W utworach polskich pozytywistów trudno znaleźć przykłady bohaterów prawdziwie męskich, czy choćby opisy godnych pożądania męskich ciał. W reprezentatywnej pod tym względem nowelistyce Konopnickiej mężczyźni [ K] są zawsze słabi, chuderlawi (Antek w Kryście), sfeminizowani (Ksawery), uzależnieni od żon lub matek… Dowiedz się więcej: Pozytywizm – zniewieściałe ciało męskie
Bolesław Prus w Lalce odszedł od dominującego w epoce schematu fizjognomicznego. W powieści nie stosuje się do reguł, którym tak wierna była chociażby Orzeszkowa; jego „Mraczewski piękny jak cherubin ma charakter lichy, przystojny Starski jest skończonym draniem” (Bachórz 1991: XLV). Również ciało Wokulskiego „nie egzemplifikuje założeń filozofii środowiskowego determinizmu […], wyklucza jakiekolwiek intuicje dotyczące dalszego… Dowiedz się więcej: Ciało Wokulskiego
Opisując K ciała kobiece, Orzeszkowa najczęściej przedstawia jedynie zasłaniające je ubrania, przy tym więcej miejsca poświęca drobiazgowym protokołom z kreacji bohaterek negatywnych, podczas gdy za sygnał dobrego prowadzenia się kobiety wystarcza zwykle krótka wzmianka o K czarnej wełnianej sukni, ozdobionej ewentualnie skromnym białym kołnierzykiem czy dyskretną broszką. Pisarka w charakterystyce swoich postaci skupia się na… Dowiedz się więcej: Orzeszkowa – ciało kobiece
[ K] Przedstawienie ciała Żyda w literaturze doby romantyzmu odzwierciedlało w wielu przypadkach negatywne stereotypy dotyczące społecznej, religijnej, ekonomicznej i kulturowej roli tej narodowości, niejednokrotnie jednak znacząco od nich odbiegało. Podstawowym wyróżnikiem decydującym o sposobie ukazywania postaci żydowskich w literaturze XIX wieku nie była przynależność do określonego prądu literackiego, lecz indywidualne postawy pisarzy: filosemickie względnie… Dowiedz się więcej: Ciało żydowskie – romantyzm
Wbrew częstej praktyce wielu pisarzy doby romantyzmu, Cyprian Kamil Norwid [ K] nie traktował ciała jako bytu podrzędnego wobec ducha. Ciało i duch, fizyczność i intelekt, materia i myśl stanowią w jego twórczości nierozerwalną jedność, dopełniają się, wspólnie zawierają prawdę o rzeczywistości, tworząc postulowaną przez poetę „całość” (Halkiewicz-Sojak 1998). Człowiek Norwida to – wedle określenia… Dowiedz się więcej: Norwid – ciało i duch
Romantyzm był nurtem, który w dzieciństwie dostrzegł szczególnie istotny etap życia ludzkiego (Piwińska 2005: 16). Głośna formuła Williama Wordswortha mówiąca o tym, że „dziecko jest ojcem człowieka”, poprzedzona popularnymi tezami Jana Jakuba Rousseau oraz Fryderyka Schillera o dziecku jako istocie naturalnej i naiwnej (Piwińska 2005: 15; Kubale 1984: 5-31), podkreślała kluczową rolę gromadzonych wówczas doświadczeń,… Dowiedz się więcej: Ciało dziecka – romantyzm
„Człowiek jest to duch, który z woli Bożej uwięziony został w ciele, w materii, to jest w ziemi, aby zwyciężył przeciwności krępujące go i żył wolny na ziemi, aby duch, to jest wyższe żyło w niższym w wolności swej, wedle prawa swojego wyższego” (Towiański 1882a: 53). Zacytowana wypowiedź Andrzeja Towiańskiego doskonale streszcza jego poglądy na… Dowiedz się więcej: Towiański – ciało i duch
Ekumena, uporządkowana przestrzeń ludzkiego bytowania, wypełniona była dźwiękami pochodzącymi z różnych źródeł, podczas gdy cisza stawała się metonimią śmierci i charakteryzować miała obszary sakralne, poza zwykłym ludzkim doświadczeniem. Dźwięki stawały się, podobnie jak zapachy, jakościami wyróżniającymi różne elementy Kosmosu, choć wielokrotnie powracały też przekazy o zaświatowym hałasie. Niebagatelną rolę w poznawaniu i doświadczaniu świata spełniały… Dowiedz się więcej: Uszy i słyszenie
Ślinę współcześnie kojarzymy przede wszystkim z czynnościami żywieniowymi – zawarte w niej enzymy ułatwiają przeżuwanie jedzenia i rozróżnianie smaków przez kubki smakowe. Podkreśla się też jej dobroczynny wpływ na barwę głosu (zaschnięte gardło uniemożliwia wielokrotnie mówienie czy śpiewanie). Spluwanie z kolei uważane jest za czynność nieprzyzwoitą, wręcz wulgarną i poza szczególnymi przypadkami (np. w gabinecie… Dowiedz się więcej: Ślina – magia i medycyna ludowa
Zioła, zboża, kwiaty oraz drzewa, istotne w codziennym życiu tradycyjnej społeczności rolniczej, wartościowane były przez jej reprezentantów ze względu na swoje walory wizualne, zapachowe, a także smakowe, w mniejszym stopniu słuchowe (przyjemny dla ucha szum drzew czy łanów zbóż) czy dotykowe (np. rozcieranie w dłoniach kłosów zbóż w celu oceny stopnia ich dojrzałości). Jednocześnie uchodziły… Dowiedz się więcej: Rośliny a zmysły w kulturze tradycyjnej
Pamięć to „właściwość żywych organizmów, wskutek której doświadczenia tych organizmów pozostawiają ślady, modyfikując ich przyszłe doświadczenia i zachowanie się. Dzięki owej właściwości historia tych organizmów jest w nich w pewien sposób utrwalona” (Wierszyłowski 1981: 66). Pamięć definiowana jest także jako „akt psychiczny, którego istotą jest rozpoznawanie jako znanych (wspomnienie, reprodukcja, odtwarzanie, przywoływanie) zachowanych w psychice… Dowiedz się więcej: Pamięć słuchowa
Ważnym terminem służącym opisowi zjawisk audialnych w literaturze jest pejzaż dźwiękowy lub akustyczny (soundscape) stworzony na bazie pejzażu przestrzennego (landscape). Podobnie dźwiękowy punkt orientacyjny (soundmark) to pochodna przestrzennego punktu orientacyjnego (landmark). Nieodłącznym elementem rzeczywistości przedstawionej każdego niemal dzieła prozatorskiego jest właśnie pejzaż dźwiękowy, czyli szeroko rozumiane środowisko akustyczne, którego zakres obejmować może np. „dźwiękowe środowisko… Dowiedz się więcej: Pejzaż dźwiękowy
W tradycyjnej kulturze chłopskiej obcy – jako osoba przybywająca spoza orbis interior – uosabiał wszystkie właściwości świata nieoswojonego, niepodlegającego prawom, jakie rządzić miały kosmosem danej społeczności. Uchodził on zatem za istotę, która nie mieściła się w ramach przyjętej definicji swojskości i której nie sposób było przypisać jednoznacznie określonego statusu. Obcość w najbardziej radykalnej formie reprezentowały… Dowiedz się więcej: Ciało obcego – wyobrażenia ludowe
Mimo że formy hasłowe podstawowych czasowników percepcji słuchowej (słyszeć, usłyszeć, słychać, słuchać) są spokrewnione etymologicznie, to jednak we współczesnym języku polskim mają one zróżnicowanie właściwości fleksyjno-składniowe. Według SGJP słyszeć i usłyszeć są czasownikami właściwymi grupy koniugacyjnej VIId, słuchać czasownikiem właściwym grupy I, a słychać – czasownikiem niewłaściwym (nieodmiennym przez osobę). Fleksyjnie najbardziej interesujący się czasownik… Dowiedz się więcej: Gramatyka czasowników percepcji słuchowej
Na gruncie terminologii muzykologicznej muzyka jest definiowana zawsze w odwołaniu do dźwięku oraz sztuki, np.:‘sztuka, której tworzywem są dźwięki i której utwory w konkretyzacji (wykonaniu) przebiegają w czasie’ (Dąbkowski 1991: 21). Słowniki ogólne języka polskiego zwykle przejmują definicje muzykologiczne, mimo że możliwe jest tworzenie takiej definicji muzyki (oraz innych dziedzin sztuki i samej sztuki), która… Dowiedz się więcej: Muzyka (pojęcie)
Onomatopeja odmienna to jeden z dwóch podstawowych rodzajów onomatopei (obok onomatopei właściwej). Wyrażenia te są zwykłymi jednostkami języka naturalnego (należą do klasy czasowników, rzeczowników, przymiotników itd.), ale da się wskazać wyraźny związek etymologiczny między danym wyrazem a odpowiadającą mu onomatopeją właściwą, por. kap > kapać, stuk > stukać. Ze względu na ten związek onomatopeje odmienne… Dowiedz się więcej: Onomatopeja odmienna
W dobie staropolskiej czasownik oględać nie miał ustabilizowanego aspektu, o czym świadczą definicje z SStp (‘ujrzeć, obejrzeć, zobaczyć, zbadać’ i‘widzieć, patrzyć na coś’ – w sumie 33 poświadczenia) oraz przykładowe zdania ukazujące, że oznaczał także czynność dokonaną: „Wyslem møze, ktorzisz oglødayø zemyø y wskazø, ktorø drogø moglibichom wnidz” (SStp: BZ Deut 1, 22) i „Podzmy… Dowiedz się więcej: Czasowniki oglądać i oglądać się oraz ich pochodne
Wyraz nos kontynuuje prasłowiańskie słowo *nosъ, zaświadczone w całej słowiańszczyźnie w takim samym znaczeniu. Formy pokrewne poświadczają inne języki indoeuropejskie: lit. nósis‘ts.’, łot. nãsis‘dziurki w nosie, nozdrza’, niem. Nase, łac. nāsus; wszystkie wywodzą się od pie. *nas-‘nos’ (< *neh2–s-; Słownik etymologiczny języka litewskiego Smoczyńskiego, dalej SEJL, I 428). Od psł. wyrazu *nozdra/ *nozdrь (scs. nozdri… Dowiedz się więcej: Etymologia wyrazów nos i nozdrza
Wyraz woń miał dawniej postać wonia. Utworzono go w prasłowiańszczyźnie za pomocą formantu -‘a; pierwotnie była to nazwa czynności (W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, dalej jako SEJPB: 708; zob. Wojtyła-Świerzowska 1992: 46). Z hasła w SEJPB nie wynika, od jakiego czasownika powstał ten wyraz – W. Boryś wskazał jedynie na pie. rdzeń * an… Dowiedz się więcej: Etymologia wyrazów woń, wonieć, powonienie
Tak samo, jak współcześnie (por. Inny słownik języka polskiego, dalej ISJP) w wyrazie dotyk, w dobie staropolskiej w wyrazach dotknienie, dotknięcie i dotknięcie się współwystępowały treści oznaczające czynność i zmysł. Rzeczownik dewerbalny dotknienie (w Słowniku staropolskim, dalej SStp 1. dotknienie) poświadczono w staropolskich zabytkach w znaczeniach: 1.‘dotknięcie’ (5), 2. (o czci)‘naruszenie, uszkodzenie’ (2), 3. w… Dowiedz się więcej: Dotyk, dotknienie, dotknięcie i wyrazy pochodne
Wyraz zobaczyć został zarejestrowany dopiero w materiałach z Kartoteki Słownika języka polskiego XVII i 1 połowy XVIII wieku, K. Siekierskiej, ( dalej SXVII-XVIII) (10 poświadczeń), m.in. w Pamiętnikach J. Ch. Paska i Historii o buntach Chmielnickiego, o wojnie z Tatarami, z Szwedami, z Moskwy i z Węgrami… wzorowanej na dziele S. Twardowskiego. Wszystkie cytaty poświadczają… Dowiedz się więcej: Czasownik zobaczyć
Czasownik obaczyć miał w staropolszczyźnie m.in. treść‘spostrzec, zauważyć, uświadomić sobie, dowiedzieć się’, w którejbyła zawarta informacja o postrzeganiu zmysłowym i czerpanej na tej podstawie wiedzy (w Słowniku staropolskim S. Urbańczyka, dalej SStp, w definicji nie oddzielono percepcji od procesu mentalnego), co ukazują zdania „Gdy szyą wraczaly, zostalo dzyeczye Ihus w Ierusale[m], a nye obaczyly rodzyczovye… Dowiedz się więcej: Czasownik obaczyć
Od najdawniejszych czasów w polu semantycznym czasownika baczyć dominowały treści mentalne, co potwierdza stosunek liczby cytatów z czasownikiem w tych znaczeniach do liczby poświadczeń w znaczeniu percepcyjnym, które odnosiło się do postrzegania za pomocą wzroku (‘widzieć, patrzyć, spoglądać’). W Słowniku staropolskim (dalej SStp ilustrują je cytaty „Matka jego to baczyła a dzierżała w swem sercu”… Dowiedz się więcej: Czasownik baczyć
W staropolskich tekstach czasownik pachać pojawił się w cytacie „Szlyvbu… nye zapomynaycye any czcycye bogow czvdzich… Ale ony nye posluchaly, nyszly podle obiczaia swego drzewyeyszego pachaly” ( Słownik staropolski, dalej SStp: BZ IV Reg 17, 40) w znaczeniu‘czynić, działać’ (z kontekstu wynika, że czynić źle – tak też go zinterpretował A. Bańkowski w Etymologicznym słowniku… Dowiedz się więcej: Historia pachać, pachnąć w XV-XVI wieku
OBJAŚNEINIE Czasownik pachać wystąpił w źródłach wyekscerpowanych do K OBJAŚNEINIE SXVII-XVIII pięć razy (np. we wcale nie tak jednoznacznym zdaniu „Ludzi pańskich ziemi nie ma nikt zakupować, ani na lato ku pachaniu najmować bez woli pana” (L: Stat. Lit. 304), które Linde ujednoznacznił, parafrazując za pomocą czasownika‘orać’. Jeśli się przyjmie, że pachać można wywodzić od… Dowiedz się więcej: Historia czasowników pachać i pachnąć/pachnieć od XVII wieku do współczesności
Rzeczownik zapach ma taką samą etymologię, jak czasownik pachnąć/ pachnieć. Wyraz zapach nie został zaświadczony w Słowniku staropolskim (dalej SStp), w którym zarejestrowano czasownik zapachać‘wydawać z siebie przyjemną woń’ (zob. SStp: ca 1455 JA XIV 492). Zapisane w Słowniku języka polskiego, tzw. warszawskim (dalej SW), szesnastowieczne cytaty pozwalają wnosić, że wyrazy z rodziny czasownika zapachnąć… Dowiedz się więcej: Etymologia wyrazu zapach i pokrewnych
Etymologia wyrazu niuchać jest niejasna – istnieją przynajmniej trzy pojawiające się w literaturze od dość dawna pomysły na objaśnienie pochodzenia tego czasownika. Jest to słowo ogólnosłowiańskie, zaświadczone poza polskim w językach: rosyjskim, bułgarskim, serbsko-chorwackim, czeskim, górnołużyckim i dolnołużyckim. Przytoczył je w swoim słowniku etymologicznym języka rosyjskiego Max Vasmer (w oryginale: II: 234; w wersji rosyjskojęzycznej:… Dowiedz się więcej: Etymologia wyrazów niuchać, niuch
Etymologia wyrazu źrenica jest dyskusyjna (zob. Snoj 1997: 747). Dwaj polscy etymolodzy (Brückner i Boryś), których słowniki zostały doprowadzone do końca alfabetu i w których uwzględniono ten wyraz, zgadzają się ze sobą, iż pierwotnie była to psł. *zěnica, która nie ma nic wspólnego z psł. czasownikiem *zьrěti. Wyraz *zěnica był kontynuowany w takiej postaci w… Dowiedz się więcej: Rzeczownik źrenica
O związku pojęciowej kategorii płci z językową kategoriąrodzaju pisał już Jan N. Baudouin de Courtenay. Według niego rodzaj gramatyczny jest skutkiem animizacji myślenia językowego właściwego Arioeuropejczykom, a zwłaszcza seksualizacji (upłciowienia) wyobrażeń językowych, narzucania rozróżnienia męski – żeński nie tylko ludziom i zwierzętom, ale też roślinom i rzeczom martwym: ten żołnierz, ten pies, ten dąb, ten… Dowiedz się więcej: Płeć a rodzaj gramatyczny
Najbardziej pierwotny językowy obraz kobiety zakodowany został w najstarszych nazwach odnoszących się do osób płci żeńskiej. Chronologicznie pierwsza żona (psł. żena) i powstała od niej formacja żeńszczyzna (żeński odpowiednik mężczyzny, por. ros. женщина – Vas SE, t. II, s. 46) etymologicznie związana jest z greckim rdzeniem gyn-gen (por. gyne‘kobieta’ i genos‘ród, pochodzenie’) oraz z łacińskim… Dowiedz się więcej: Kobieta w świetle danych systemowych
Wizja to zjawisko szczególne, rozgrywające się na granicy tego, co rzeczywiste i tego, co ponadnaturalne. Angażuje zmysły, świadomość i emocje wizjonera, ujawniając to, co niedostępne w codziennej percepcji. W tradycji chrześcijańskiej najbardziej typowe czynniki wywołujące wizję to: sen, asceza, modlitwa, sakrament Eucharystii, lektura Pisma Świętego lub adoracja wizerunku. Nierzadko także wizjoner zostaje skonfrontowany z objawieniem… Dowiedz się więcej: Wizualizacja wizji – przedmiot i podmiot
Wizja i widzenie Terminem „wizja” zwykło się określać nadnaturalne spostrzeżenia zmysłowe związane z intensywnym przeżyciem duchowym o podłożu religijnym. Są to zwykle doznania wzrokowe, którym mogą towarzyszyć bodźce dotykowe, smakowe i węchowe oraz wrażenia słuchowe. W wielu kulturach i wierzeniach wizje postrzegane są jako efekt boskiej interwencji. Jako takie, w odróżnieniu od halucynacji będących efektem… Dowiedz się więcej: Wizualizacja wizji – legendy i obrazy
W większości kultur przypisanie ciału jednej z dwóch płci jest punktem wyjścia dla percepcji własnej i cudzej cielesności. Tym samym przekonanie o binarnym nacechowaniu świata zmysłów i seksualności warunkuje mechanizmy poznawcze (Lizurej 2004: 509). Znajduje to odbicie w sztuce figuratywnej, która posługuje się zwykle obrazami ciała o jasno zdefiniowanej płci biologicznej. Podąża za tym przyporządkowanie… Dowiedz się więcej: Ukrzyżowanie androgyne
Terminem „figura in transi” określa się przedstawienie nagich zwłok, często w stanie rozkładu. Jest to motyw występujący w sztuce późnego średniowiecza i czasów nowożytnych, zwłaszcza w dobie baroku. Obrazy sztywnego zmumifikowanego ciała lub gnijącego, toczonego przez robaki trupa silnie oddziałują na wyobraźnię i emocje widza poprzez wywołujące odruch obrzydzenia bodźce wzrokowe oraz odrażające skojarzenia zapachowe… Dowiedz się więcej: Figura in transi
Karol Hiller, podobnie jak liczni inni twórcy związani z modernizmem okresu międzywojennego (między innymi Władysław Strzemiński), podjął się analizy budowy i funkcji dzieła sztuki. Zasadniczym elementem tej analizy było badanie konsekwencji procesu widzenia dla tworzenia dzieł plastycznych. Przyjęcie tej perspektywy płynęło z przeświadczenia, że to natura widzenia decydowała o wyglądzie i odbiorze dzieła sztuki, warunkując… Dowiedz się więcej: Hiller Karol – nowe widzenie
Jak zauważył Julian Przyboś, „ Stażewski nie był twórcą odrębnego kierunku w abstrakcjonizmie, nie wytworzył jednego jakiegoś widzenia do ostateczności takiej, jak neoplastycyzm czy unizm” (za: Jedliński 1994: 11). Kwestie natury widzenia i jej roli w sztukach plastycznych powracały jednak nie tylko w rozważaniach teoretycznych Stażewskiego, ale i w jego pracach wizualnych, gdzie relacje: forma… Dowiedz się więcej: Stażewski Henryk – regulowanie ostrości widzenia
Muzyczność utworu literackiego – jak piszą znawcy tematu – może istnieć na płaszczyźnie organizacji brzmieniowej tekstu oraz w jego warstwie treściowej. Ta druga sytuacja pojawia się wszędzie tam, gdzie autor o muzyce pisze, wskazuje na proces jej powstawania lub odbioru, odwołuje się do świata muzyki ukazując różnorodne sfery ludzkiej rzeczywistości. Zabiegi tego typu nie są… Dowiedz się więcej: Rej – muzyka w „Wizerunku własnym żywota człowieka poczciwego”
W sensualnej twórczości Barbary Falender z lat 1970. mamy do czynienia z tak zwaną rzeźbą bezpośrednią angażującą zmysł dotyku. Seria Poduszek erotycznych (1973/74) artystki w pierwszej wersji wykonana została z epoksydu w cielistym kolorze, o biologicznej wprost strukturze. Powtórzone potem w białej carrarze (1976) i w brązie (1989), z założenia były przeznaczone do percepcji dotykowej:… Dowiedz się więcej: Falender Barbara – „Danse erotique”
Badania z zakresu osmosocjologii określającej „swoistą perspektywę teoretyczną i badawczą związaną z wpływem zapachów na zróżnicowane sfery życia społecznego, […] czyli socjologii zapachów lub aromatów” (Szczepański, Ślęzak-Tazbir 2008: 23) pozwalają analizować i interpretować przestrzeń percypowaną za pomocą zmysłu węchu. Wykorzystuje się do tego tzw. pamięć zapachową, czyli tę zdolność mózgu, za pomocą której przywoływane są… Dowiedz się więcej: Zapach miasta
W kulturze wywodzącej się z Arystotelesowskiej typologii zmysłów, gdzie wzrok jest zmysłem nadrzędnym podporządkowującym sobie wszystkie pozostałe, dotyk – postrzegany jako doświadczenie najbardziej elementarne, pierwsza forma zmysłów wiążąca człowieka ze światem zwierzęcym – umieszczony jest na końcu typologii. Według Arystotelesa, z punktu widzenia moralności i metafizyki dotyk jest zawsze „ zwierzęcy” i przez to podrzędny… Dowiedz się więcej: Dotyk w rzeźbie
W architekturze i jej percepcji węch odgrywa istotną rolę, jest immanentnie w nią wpisany, ludzie bowiem „nie mogą uciec przed zapachem. Zapach […] jest bratem oddechu. […] wnika do ludzkiego wnętrza wraz z oddechem i ludzie nie mogą się przed nim obronić, jeżeli chcą żyć” (Süskind 2006: 157). Badania nad tym zagadnieniem są stosunkowo świeżej… Dowiedz się więcej: Osmosocjologia
Analizując problem odczuwania architektury Steen Eiler Rasmussen opisał szczegółowo działanie trzech zmysłów: wzroku, dotyku i słuchu (Rasmussen 1999), całkowicie zignorował jednak fakt, że w architekturze i jej percepcji węch odgrywa równie ważną rolę. W odniesieniu do wnętrza mieszkalnego kwestie dotyczące zapachu uwzględniane były w teorii i praktyce architektonicznej. Pojawiły się na przykład w pierwszym polskim… Dowiedz się więcej: Zapach w architekturze – kuchnia
Malarstwo, w sensie dosłownym, jest sztuką niemą i nieruchomą. Obraz nie wydaje dźwięku i nie porusza się, oddziałując jedynie na nasz podstawowy zmysł wzroku i powiązaną z nim propriocepcję, gdy unieruchamia ciało widza przed płótnem po to, by obraz został dostrzeżony. Ten centralny problem refleksji o sztuce analizowany jest w obrębie teorii recepcji, formułowanej między… Dowiedz się więcej: Zapach malarstwa – zapach sztuki
Początkowo doświetlenie światłem naturalnym domów mieszkalnych wymagało tworzenia otworów w murach przepuszczających zimno lub gorąco, zaburzając jedną z najważniejszych funkcji budynku, jaką była izolacja od warunków termicznych na zewnątrz. Był to zawsze poważny problem techniczny dla budowniczych. W klimacie gorącym (południe Europy) otwór w murze nie był często niczym wypełniony, gdyż nie trzeba było się… Dowiedz się więcej: Światło naturalne – dom miejski
Gęsty mrok o zmierzchu i głęboka czerń nocą charakteryzowała ulice miast w dobie średniowiecza i wczesnej nowożytności. Nowożytne miasta na ziemiach polskich były nieduże, a mieszczanie nie dominowali, stanowiąc niewiele ponad 20% całej ludności z XVI w., z drugiej strony sieć miasteczek była już dość gęsta (Bogucka, Samsonowicz 1986: 359). Większość miast miała po kilkaset… Dowiedz się więcej: Oświetlenie ulic miast polskich w XVIII–XIX w.
Fantazja (gr. phantasia) we wczesnonowożytnej teorii literackiej pojmowana była jako dyspozycja obrazotwórcza, nierozłącznie związana z percepcją sensoryczną. W hierarchii władz epistemologicznych pojęciom phantasia i imaginatio odpowiadały dwie aktywności: pierwsza – phantasia uczestniczyła w przetwarzaniu postrzeżeń zmysłowych i formowaniu ich w obrazy, druga – imaginacja była odpowiedzialna za wykorzystywanie obrazów przechowywanych w pamięci (Otwinowska 1980: 49).… Dowiedz się więcej: Fantazja
Problematyka sensualizmu w dawnych traktatach teoretycznoliterackich związana jest nierozłącznie z zagadnieniem odbiorczej percepcji dzieła, a dokładniej z konsekwentnie formułowanymi przez teoretyków postulatami poruszania i rozbudzania sensorium odbiorcy. „Poetyka zmysłów”, aktywizująca wrażenia sensoryczne (również te imaginacyjne, wewnętrzne) okazuje się bowiem niezbędnym warunkiem urzeczywistnienia klasycznych ambicji literatury, określanych za pomocą – mającej horacjańsko-retoryczną proweniencję – triady docere… Dowiedz się więcej: Sensualność w poetyce teoretycznej
Ekfraza pojmowana jako technika szczegółowego i unaoczniającego opisu nie ma jednoznacznej, stałej definicji (Preston 2011: 115). W klasycznej teorii retorycznej wiąże się z przekonaniem o wizualizacyjnych możliwościach języka, natomiast w sensie genologicznym oznacza wyspecjalizowaną metodę deskrypcji dzieł plastycznych (Haffernan 2004: 1-8): wytworów sztuki malarskiej, rzeźbiarskiej lub architektonicznej (Gorzkowski 2001: 37), odsyłając do Homerowego ideału „malowania… Dowiedz się więcej: Ekphrasis
Dzieło niemieckiego franciszkanina Thomasa Murnera (1475-1537), Chartiludium logicae sive logica memorativa to podręcznik do nauki logiki, wykorzystujący w nauczaniu mnemotechnikę i karty do gry. Najstarsza zachowana edycja pochodzi z 1509 roku (Strassburg), aczkolwiek istnieją świadectwa, iż dzieło to było wydane drukiem już dwa lata wcześniej w krakowskiej oficynie Jana Hallera (Wójcik 2006: 74-75; Wójcik 2011).… Dowiedz się więcej: Thomas Murner
