Jak zauważyła Grażyna Borkowska, w epoce pozytywizmu nastąpiło osłabienie zainteresowania erotyką i jej egzystencjalnym wymiarem. Autorzy tego okresu „wobec żywiołów natury, a szczególnie siły Erosa, odczuwali lęk i zakłopotanie” (Borkowska 1996: 53). Według Tadeusza Budrewicza, to „społeczne posłannictwo literatury nakazywało podporządkować tę sferę społeczeństwa wartościom patriotyzmu, solidaryzmu klasowego czy purytańskiej […]
XIX wiek
143 wpisy
Spośród twórców epoki pozytywizmu Eliza Orzeszkowa wydaje się pisarką najbardziej pruderyjną. Jak pisał Stanisław Brzozowski, „nie ufa ona temu, co jest w człowieku naturą, nie ufa temu, co przemawia jako pociąg i popęd. Hasło jej jest: nie ja, nie moje, nie mnie” (Brzozowski 1971: 95). Dla autorki Australczyka erotyka wiązała […]
Synestezja w poezji Młodej Polski nie była tylko jednym z ulubionych środków artystycznych. Zainteresowania nią wiązało się z przekonaniem, że pozwala ona rozszerzyć granice percepcji i dotrzeć do niedostępnych w inny sposób ludzkiemu poznaniu sfer. Symbolizm jako prąd literacki o podłożu mistycznym nadał synestezji znaczenie rewelatorskie związane z odkrywaniem tajemniczych […]
[ K] Realistyczna konwencja estetyzująca w zasadzie wykluczała fizjologię jako temat literacki. Fizjologiczne ujęcie człowieka możliwe było na skutek inspiracji naturalistycznej, w tym – darwinowskiej. Pierwsze zbliżenie polskich pisarzy do naturalizmu dokonało się u schyłku lat siedemdziesiątych XIX wieku. Polska literatura stopniowo wychodziła z ograniczeń tendencyjności, jak uważa Janina Kulczycka-Saloni, […]
Ciało w tekstach pozytywistycznych, generalnie zorientowanych na egzystencjalną doczesność, jest wartością pozytywną. Człowiek jako jedyny byt naturalny ma ciało. Odcieleśnienie jest więc postrzegane jako znak choroby: w rozumieniu medycznym i spencerowsko-społecznym. [ K] Ciała biednych dzieci bywają wątłe, zdeformowane, kalekie na skutek chorób lub nędznych warunków życia. Józio z Grzechów […]
Jak udowodnił Ryszard Koziołek, „Sienkiewicz jest pisarzem w literaturze polskiej absolutnie wyjątkowym, jeśli idzie o umiejętność przedstawiania przemocy, która – choć często makabryczna i naturalistycznie ukazywana – powoduje u czytelnika wrażenie grozy pomieszanej z przyjemnością” (Koziołek 2009: 258-259). Efekt ten osiąga powieściopisarz dzięki unikaniu mówienia o cierpieniu. W licznych brutalnych […]
[ K] Przedstawienie ciała Żyda w literaturze doby romantyzmu odzwierciedlało w wielu przypadkach negatywne stereotypy dotyczące społecznej, religijnej, ekonomicznej i kulturowej roli tej narodowości, niejednokrotnie jednak znacząco od nich odbiegało. Podstawowym wyróżnikiem decydującym o sposobie ukazywania postaci żydowskich w literaturze XIX wieku nie była przynależność do określonego prądu literackiego, lecz […]
Opisując K ciała kobiece, Orzeszkowa najczęściej przedstawia jedynie zasłaniające je ubrania, przy tym więcej miejsca poświęca drobiazgowym protokołom z kreacji bohaterek negatywnych, podczas gdy za sygnał dobrego prowadzenia się kobiety wystarcza zwykle krótka wzmianka o K czarnej wełnianej sukni, ozdobionej ewentualnie skromnym białym kołnierzykiem czy dyskretną broszką. Pisarka w charakterystyce […]
Bolesław Prus w Lalce odszedł od dominującego w epoce schematu fizjognomicznego. W powieści nie stosuje się do reguł, którym tak wierna była chociażby Orzeszkowa; jego „Mraczewski piękny jak cherubin ma charakter lichy, przystojny Starski jest skończonym draniem” (Bachórz 1991: XLV). Również ciało Wokulskiego „nie egzemplifikuje założeń filozofii środowiskowego determinizmu […], […]
Literatura drugiej połowy XIX wieku zaświadcza o dokonującym się wówczas kryzysie tradycyjnie rozumianej męskości. W utworach polskich pozytywistów trudno znaleźć przykłady bohaterów prawdziwie męskich, czy choćby opisy godnych pożądania męskich ciał. W reprezentatywnej pod tym względem nowelistyce Konopnickiej mężczyźni [ K] są zawsze słabi, chuderlawi (Antek w Kryście), sfeminizowani (Ksawery), […]