Mimo że formy hasłowe podstawowych czasowników percepcji słuchowej (słyszeć, usłyszeć, słychać, słuchać) są spokrewnione etymologicznie, to jednak we współczesnym języku polskim mają one zróżnicowanie właściwości fleksyjno-składniowe. Według SGJP słyszeć i usłyszeć są czasownikami właściwymi grupy koniugacyjnej VIId, słuchać czasownikiem właściwym grupy I, a słychać – czasownikiem niewłaściwym (nieodmiennym przez osobę). Fleksyjnie najbardziej interesujący się czasownik słychać (Żurowski 2007). Choć we współczesnym języku polskim słychać występuje już tylko w formie pseudobezokolicznika (właściwy bezokolicznik tego czasownika ma postać słychać być) – nie tworzy ani form osobowych, ani imiesłowów czy gerundium – diachronicznie słychać jest iteratiwum od słyszeć (o znaczeniu zbliżonym do‘słyszeć często’), które było normalnie koniugowane (Rybicka, Sinielnikoff 1999: 159).
W obrębie składni semantycznej wszystkie podstawowe czasownikowe jednostki percepcji słuchowej są predykatami dwumiejscowymi – inne stanowisko prezentują m.in. R. Grzesiak (Grzesiak 1983) i Z. Zaron (Zaron 2009), którzy czasownikom percepcyjnym dodają jeszcze obligatoryjny trzeci argument przewidziany na narząd percepcji, czyli w tym wypadku ucho. Semantyczna charakterystyka tych dwóch argumentów jest zróżnicowana. Drugim (prawostronnym) uzupełnieniem każdego z czasowników percepcji słuchowej jest zawsze obiekt percepcji, czyli nazwa osoby (lub rzeczy) lub zdarzenie będące źródłem dźwięku. Pozycja tam może być wypełniona frazą nominalną bądź zdaniem podrzędnym różnego typu. Pierwszym (lewostronnym) uzupełnieniem czasowników słyszeć, usłyszeć i słuchać jest podmiot percepcji (osoba lub zwierzę), przy czasowniku niewłaściwym słychać zamiast podmiotu występuje miejsce, w którym dźwięk, o którym jest mowa w zdaniu, jest słyszalny. Jeśli czasowniki te są wykorzystane do referowania zdarzenia semiotycznego (mówienia), dodatkowo pojawia się pozycja tematu wewnętrznego wprowadzanego przez przyimek o (przy czym czasownik słuchać nie dopuszcza tej pozycji, a przy czasowniku słychać ze zrealizowanym tematem wewnętrznym znika obligatoryjne wymaganie argumentu miejsca).
Dla słyszeć i usłyszeć oraz słychać uzupełnienie prawostronne ma narzucone wymaganie biernikowe (dopełniaczowe w postaci zaprzeczonej). Z kolei słuchać wymaga uzupełnienia w dopełniaczu. Uzupełnienie biernikowe jest albo całkowicie niedopuszczalne (*słucham zespół rockowy), albo znamionuje użycia nacechowane stylistycznie.
Artykuły powiązane
- Żurowski, Sebastian – Czynnościowe czasowniki percepcji słuchowej
- Żurowski, Sebastian – Czasowniki brzmienia
