W staropolskich tekstach czasownik pachać pojawił się w cytacie „Szlyvbu… nye zapomynaycye any czcycye bogow czvdzich… Ale ony nye posluchaly, nyszly podle obiczaia swego drzewyeyszego pachaly” ( Słownik staropolski, dalej SStp: BZ IV Reg 17, 40) w znaczeniu‘czynić, działać’ (z kontekstu wynika, że czynić źle – tak też go zinterpretował […]
Zmiany znaczeń
16 wpisów
Etymologia wyrazu źrenica jest dyskusyjna (zob. Snoj 1997: 747). Dwaj polscy etymolodzy (Brückner i Boryś), których słowniki zostały doprowadzone do końca alfabetu i w których uwzględniono ten wyraz, zgadzają się ze sobą, iż pierwotnie była to psł. *zěnica, która nie ma nic wspólnego z psł. czasownikiem *zьrěti. Wyraz *zěnica był […]
Współcześnie czasowniki prefigowane zawierające cząstkę –jrzeć, np. dojrzeć, obejrzeć, spojrzeć (dawniejsze pojrzeć), ujrzeć, wyjrzeć, zajrzeć mają znaczenie związane z percepcją wzrokową, patrzeniem, które od dawna jest modyfikowane przez przedrostek. Podlegały one różnorodnym procesom fonetycznym, tak jak podstawowy dla nich czasownik źrzeć, który nie występuje od połowy doby średniopolskiej. Rodzina wyrazów […]
Czasownik ględać/ glądać wywodzi się od psł. *glę̏dati, glę̏dajǫ, iterativum, które miało szerszy zasięg od podstawowego dla niego czasownika stanu *ględḝti, ględ’ǫ oznaczającego‘mieć oczy otwarte, skierowane na coś, starać się zobaczyć coś, patrzeć’, zaś przenośnie – tylko na północy Słowiańszczyzny –‘pilnować kogo lub co, opiekować się kim lub czym’ i‘szukać, […]
Czasownik wąchać, rekonstruowany do czasów psł. w postaci ǫšǫ: ǫchajǫ (oboczność w 1. os. lp), ǫchati ‘wciągać woń, wąchać’ (SP I 51), został najprawdopodobniej utworzony za pomocą morfemu intensyfikującego –ch (a)- (por. SEJPB 681; Holub 1952: 426) i pierwotnie oznaczał‘mocno, intensywnie oddychać’ (por. Snoj 1997: 724). Tak utworzony typ czasowników […]
Czasownik obejrzeć (taka forma podana w Słowniku Staropolskim w artykule hasłowym) był już w dobie staropolskiej znacznie bogatszy semantycznie od wyrazu podstawowego, miał też od niego nieporównanie wyższą frekwencję: 68 poświadczeń (co warto zestawić z liczbą notacji wyrazów ględać : oględać w SXVI). Była dlań charakterystyczna przede wszystkim treść percepcyjna […]