Jak udowodnił Ryszard Koziołek, „Sienkiewicz jest pisarzem w literaturze polskiej absolutnie wyjątkowym, jeśli idzie o umiejętność przedstawiania przemocy, która – choć często makabryczna i naturalistycznie ukazywana – powoduje u czytelnika wrażenie grozy pomieszanej z przyjemnością” (Koziołek 2009: 258-259). Efekt ten osiąga powieściopisarz dzięki unikaniu mówienia o cierpieniu. W licznych brutalnych […]
Patrzenie
17 wpisów
W dobie staropolskiej czasownik oględać nie miał ustabilizowanego aspektu, o czym świadczą definicje z SStp (‘ujrzeć, obejrzeć, zobaczyć, zbadać’ i‘widzieć, patrzyć na coś’ – w sumie 33 poświadczenia) oraz przykładowe zdania ukazujące, że oznaczał także czynność dokonaną: „Wyslem møze, ktorzisz oglødayø zemyø y wskazø, ktorø drogø moglibichom wnidz” (SStp: BZ […]
Czasownik obaczyć miał w staropolszczyźnie m.in. treść‘spostrzec, zauważyć, uświadomić sobie, dowiedzieć się’, w którejbyła zawarta informacja o postrzeganiu zmysłowym i czerpanej na tej podstawie wiedzy (w Słowniku staropolskim S. Urbańczyka, dalej SStp, w definicji nie oddzielono percepcji od procesu mentalnego), co ukazują zdania „Gdy szyą wraczaly, zostalo dzyeczye Ihus w […]
Wyraz zobaczyć został zarejestrowany dopiero w materiałach z Kartoteki Słownika języka polskiego XVII i 1 połowy XVIII wieku, K. Siekierskiej, ( dalej SXVII-XVIII) (10 poświadczeń), m.in. w Pamiętnikach J. Ch. Paska i Historii o buntach Chmielnickiego, o wojnie z Tatarami, z Szwedami, z Moskwy i z Węgrami… wzorowanej na dziele […]
Współcześnie czasowniki prefigowane zawierające cząstkę –jrzeć, np. dojrzeć, obejrzeć, spojrzeć (dawniejsze pojrzeć), ujrzeć, wyjrzeć, zajrzeć mają znaczenie związane z percepcją wzrokową, patrzeniem, które od dawna jest modyfikowane przez przedrostek. Podlegały one różnorodnym procesom fonetycznym, tak jak podstawowy dla nich czasownik źrzeć, który nie występuje od połowy doby średniopolskiej. Rodzina wyrazów […]
Czasownik ględać/ glądać wywodzi się od psł. *glę̏dati, glę̏dajǫ, iterativum, które miało szerszy zasięg od podstawowego dla niego czasownika stanu *ględḝti, ględ’ǫ oznaczającego‘mieć oczy otwarte, skierowane na coś, starać się zobaczyć coś, patrzeć’, zaś przenośnie – tylko na północy Słowiańszczyzny –‘pilnować kogo lub co, opiekować się kim lub czym’ i‘szukać, […]
Spośród wszystkich zmysłowych rejestratorów świata Prus-publicysta zdecydowanie uprzywilejował wzrok. Patrzenie na rzeczywistość stało się w ten sposób u pisarza epistemologicznym fundamentem procesu twórczego. Ogromną rolę odegrało także w Prusowskich korespondencjach z podróży, gatunku, który autor szczególnie intensywnie uprawiał w latach siedemdziesiątych XIX wieku (wtedy to napisał m.in. kartki z podróży […]
Próby podmiotowej poetyzacji natury zastosowała Orzeszkowa już w Nad Niemnem (1888) oraz w Chamie (1889). W tej drugiej powieści autorski narrator – usytuowany ponad światem przedstawionym i dysponujący oczywiście rozleglejszą wiedzą aniżeli bohater – porządkująco relacjonuje zmysłowe doznania, jakich doświadcza w kontakcie z naturą protagonista, Paweł Kobycki, ulegający wcześniej pierwszej […]
W badaniach nad twórczością Bolesława Prusa pokutuje sformułowana przez Jana Stanisława Bystronia opinia o tym, że Prusowi brakowało wyobraźni i wrażliwości zarówno plastycznej, jak akustycznej i że wskutek tego opisywany przezeń świat był pozbawiony walorów obrazowych i dźwiękowych. Pisarz jakoby nie potrafił odtwarzać wrażeń barwnych, ani słuchowych, skupiając się na […]
Związek wzroku i podmiotowości poświadczany wielokrotnie w tekstach pozytywistów opiera się przede wszystkim na przekonaniu, że oczy są zwierciadłem duszy, a spojrzenie na drugą osobę lub na wybrany element przestrzeni bywa sposobem wyrażania siebie, rozpoznawania innych i sytuowania się wobec nich. Sytuacje takie często służą ekspresji oraz przekazywaniuemocji bądź komunikacji […]