Nazwy barw mają swoje prototypowe odniesienia, którymi są obiekty naturalne (zob. Teodorowicz-Hellman 1998, Tokarski 2004, Waszakowa 2000, Wierzbicka 1996). Dla polskich prymarnych nazw barw Krystyna Waszakowa (Waszakowa 2000: 23-24) proponuje następujące prototypy: biały – śnieg i dzień, czarny – noc, czerwony – krew i ogień, zielony – żywe rośliny, żółty – słońce i zamierająca przyroda, niebieski – niebo (por. Tokarski 2004, Wierzbicka 1996). Wzorce dla sekundarnych podstawowych nazw barw uważane są za mniej niestabilne (Tokarski 2004 [1995], Waszakowa 2000). Można postawić pytanie, czy dla wszystkich użytkowników języka polskiego prototypy są identyczne (zob. Stanulewicz 2006 i 2009).
Ankieta badająca skojarzenia z barwami i respondenci
Dla uzyskania odpowiedzi na tak postawione pytanie, przeprowadzono badania ankietowe nad prototypowymi odniesieniami nazw barw w różnych regionach Polski: w Trójmieście, na Dolnym Śląsku i Lubelszczyźnie oraz w Łodzi i okolicach (Stanulewicz 2006, 2009). Jednym z zadań ankiety było podanie skojarzeń z jedenastoma barwami podstawowymi (zob. Berlin, Kay 1969): biały, czarny, czerwony, zielony, żółty, niebieski, brązowy, fioletowy, pomarańczowy, różowy i szary (tabela 1).
Tabela 1. Fragment ankiety dotyczący skojarzeń z nazwami barw
|
1. Z czym kojarzą Ci się następujące kolory? |
|
|
Kolor |
Skojarzenia |
|
biały |
|
|
czarny |
|
|
czerwony |
|
|
zielony |
|
|
żółty |
|
|
niebieski |
|
|
brązowy |
|
|
szary |
|
|
fioletowy |
|
|
pomarańczowy |
|
|
różowy |
|
Badania pilotażowe, przeprowadzone w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, wykazały, że po odrzuceniu skojarzeń abstrakcyjnych, wynikających między innymi z wpływu kultury (np. biały – niewinność, czerwony – miłość, zielony – nadzieja, żółty – zdrada), najliczniejsze konkretne skojarzenia były na ogół zbieżne z proponowanymi przez badaczy odniesieniami prototypowymi. Celem ankiety było zbadanie, czy miejsce zamieszkania może mieć wpływ na podawane, jako skojarzenia, prototypowe odniesienia (zob. Stanulewicz 2002).
Ankietę właściwą wypełniło 400 respondentów – po 100 osób zamieszkujących każdy z wymienionych regionów. Respondenci mogli podawać dowolną liczbę skojarzeń, konkretnych bądź abstrakcyjnych. Ankietę wypełnili głównie studenci uniwersytetów i kolegiów w Lublinie, Wrocławiu, Łodzi i Gdańsku, w wieku od 19 do 35 lat, z przewagą dwudziestokilkulatków, obojga płci (w Trójmieście ankietę wypełniło 50 kobiet i 50 mężczyzn, natomiast w innych regionach kobiety stanowiły od 60% do 82%).
Wyniki ankiety przedstawione w tabelach nie uwzględniają wszystkich odpowiedzi, a tylko te, które chociaż w jednym z czterech regionów przekroczyły próg 5 procent (tzn. co najmniej 5% ankietowanych wpisało dane skojarzenie).
Skojarzenia z nazwami barw
Pytani o skojarzenia z bielą, respondenci podawali głównie śnieg, zaś na drugim miejscu plasuje się mleko (zob. tabela 2). Jak już wcześniej wspomniano, Krystyna Waszakowa podaje różne odniesienia dla bieli kwantytatywnej i kwalitatywnej w języku polskim: odpowiednio dzień i śnieg. Śnieg jest najczęściej podawanym skojarzeniem z bielą w ankietach, lecz dzień wcale nie pojawia się w odpowiedziach. Można przypuszczać, że osoby wypełniające ankietę nie pomyślały o bieli niewyrażającej barwy, chociaż może tu zastanawiać pewna asymetria, bowiem przy barwie czarnej wśród skojarzeń pojawia się noc (a także ciemność) (zob. tabela 3).
Tabela 2. Skojarzenia z barwą białą: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2006: 203, 2009: 291; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 88)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
śnieg (zima, zimno itp.) |
51 |
29 |
56 |
29 |
41 |
24 |
44 |
28 |
192 |
28 |
|
mleko |
4 |
2 |
8 |
4 |
8 |
5 |
7 |
4 |
27 |
4 |
|
inne |
120 |
69 |
129 |
67 |
119 |
71 |
107 |
68 |
475 |
68 |
|
Σ |
175 |
100 |
193 |
100 |
168 |
100 |
158 |
100 |
694 |
100 |
Jeżeli chodzi o czerń, respondenci w czterech regionach byli niemal idealnie zgodni, podając skojarzenie noc. Stosunkowo często także padały odpowiedzi węgiel i smoła (zob. tabela 3), może zatem za prototyp czerni kwalitatywnej należałoby uznać również te substancje, tym bardziej, że w dwóch innych językach słowiańskich – czeskim i rosyjskim, węgiel jest uważany za prototyp słów odnoszących się do czerni (Waszakowa 2000: 23).
Tabela 3. Skojarzenia z barwą czarną: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2006: 204, 2009: 292; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 89)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
noc (ciemność) |
23 |
13 |
21 |
12 |
21 |
13 |
21 |
21 |
86 |
13 |
|
węgiel |
10 |
6 |
15 |
9 |
17 |
10 |
14 |
14 |
56 |
8 |
|
kot |
3 |
2 |
7 |
4 |
6 |
4 |
8 |
8 |
24 |
4 |
|
smoła |
3 |
2 |
4 |
3 |
6 |
4 |
7 |
7 |
20 |
3 |
|
inne |
137 |
77 |
127 |
72 |
117 |
69 |
95 |
66 |
476 |
72 |
|
Σ |
176 |
100 |
174 |
100 |
167 |
100 |
145 |
100 |
662 |
100 |
Odpowiedzi dotyczące czerwieni uzyskane w ankiecie zgadzają się z wynikami wcześniejszych ustaleń dotyczącymi nie tylko języka polskiego (Waszakowa 2000): respondenci podają krew i ogień na dwóch pierwszych miejscach. Na trzecim miejscu znalazły się kwiaty o czerwonej barwie płatków: róża i mak (zob. tabela 4).
Tabela 4. Skojarzenia z barwą czerwoną: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2006: 204-205, 2009: 293-294; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 89)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
krew (serce itp.) |
37 |
22 |
37 |
20 |
43 |
25 |
46 |
29 |
163 |
24 |
|
ogień (płomień, ciepło, gorąco itp.) |
30 |
18 |
19 |
10 |
20 |
12 |
13 |
8 |
82 |
12 |
|
czerwone kwiaty – róża, mak itp. |
13 |
8 |
8 |
4 |
13 |
8 |
8 |
5 |
42 |
6 |
|
inne |
87 |
52 |
118 |
66 |
90 |
55 |
92 |
58 |
391 |
58 |
|
Σ |
167 |
100 |
182 |
100 |
170 |
100 |
159 |
100 |
678 |
100 |
Podobnie jak w propozycji Krystyny Waszakowej, w ankiecie respondenci kojarzą zieleń przede wszystkim z roślinnością, głównym odniesieniem jest trawa (zob. tabela 5). Jak można zauważyć, jest to najsilniej odczuwane skojarzenie z prototypem wśród wszystkich tu omawianych barw.
Tabela 5. Skojarzenia z barwą zieloną: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2006: 205, 2009: 294-295; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 89)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
trawa (liść, las, roślinność, przyroda itp.) |
103 |
59 |
101 |
55 |
99 |
62 |
100 |
65 |
403 |
60 |
|
inne |
73 |
41 |
81 |
45 |
60 |
38 |
55 |
35 |
269 |
40 |
|
Σ |
176 |
100 |
182 |
100 |
159 |
100 |
155 |
100 |
672 |
100 |
Kolor żółty kojarzony jest głównie ze słońcem, natomiast ankieta nie potwierdza podanego przez Krystynę Waszakową skojarzenia z zamierającą jesienną przyrodą. Z badań wynika, że jesień kojarzy się respondentom głównie z brązem, a także z szarością. Na marginesie można zauważyć, że pory roku kojarzą się z wyglądem krajobrazu: zima jest biała, wiosna zielona, lato żółte (właśnie przez skojarzenie ze słońcem) lub rzadziej zielone, a jesień brązowa (chociaż późna jesień kojarzy się z szarością).
Wracając do skojarzeń z żółtym, na drugim miejscu plasują się kwiaty o żółtych płatkach, konkretnie słoneczniki, żonkile i kaczeńce; zaś na trzecim miejscu piasek (zob. tabela 6). W tym przypadku zauważyć wpływ środowiska geograficznego, bowiem mieszkańcy Trójmiasta częściej podają tę odpowiedź niż mieszkańcy pozostałych trzech regionów.
Tabela 6. Skojarzenia z barwą żółtą: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2006: 206, 2009: 295-296; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 89)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
słońce (światło, ciepło, lato itp.) |
84 |
56 |
67 |
43 |
76 |
48 |
70 |
55 |
297 |
50 |
|
żółte kwiaty (słonecznik, żonkil, itp.) |
9 |
6 |
17 |
11 |
17 |
11 |
8 |
6 |
51 |
9 |
|
piasek (plaża, pustynia) |
3 |
2 |
6 |
4 |
3 |
2 |
13 |
10 |
25 |
4 |
|
inne |
53 |
36 |
67 |
42 |
61 |
39 |
37 |
29 |
218 |
37 |
|
Σ |
149 |
100 |
157 |
100 |
157 |
100 |
128 |
100 |
591 |
100 |
W wypadku barwy niebieskiej, oczywistym skojarzeniem jest niebo, chociażby ze względu na pochodzenie przymiotnika niebieski. Jak pokazuje tabela 7, na drugim miejscu znajduje się woda (odpowiedzi morze, woda, ocean, rzeka) – przy tym skojarzeniu widać wyraźnie wpływ środowiska geograficznego, ponieważ skojarzenie to występuje dwa razy częściej na Wybrzeżu niż w południowej i centralnej Polsce. We wspomnianych badaniach pilotażowych, różnica ta jest jeszcze głębsza: w Trójmieście 42% ankietowanych osób podało skojarzenia z wodą (co stanowiło również 26% odpowiedzi dotyczących barwy niebieskiej), natomiast w Lublinie tylko 13% respondentów uwzględniło wodę przy wypełnianiu ankiety (9% odpowiedzi) (Stanulewicz 2002: 421-422). Oczywistym wytłumaczeniem tych wyników ankiety jest bliskość Morza Bałtyckiego.
Tabela 7. Skojarzenia z barwą niebieską: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2006: 206, 2009: 298; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 89)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
niebo |
56 |
40 |
67 |
40 |
67 |
45 |
56 |
36 |
246 |
40 |
|
morze (woda itp.) |
19 |
13 |
20 |
12 |
20 |
13 |
40 |
26 |
99 |
16 |
|
inne |
66 |
47 |
80 |
48 |
63 |
42 |
60 |
38 |
269 |
44 |
|
Σ |
141 |
100 |
167 |
100 |
150 |
100 |
156 |
100 |
614 |
100 |
Anna Wierzbicka (Wierzbicka 1996), Ryszard Tokarski (Tokarski 2004) i Krystyna Waszakowa (Waszakowa 2000) jednogłośnie twierdzą, że niebo jest w języku polskim prototypowym odniesieniem dla nazwy barwy niebieskiej. Anna Wierzbicka (1996: 309-310) sądzi, że angielską nazwę barwy blue od polskiej nazwy niebieski odróżniają prototypy: w polskim jest to niebo, zaś w angielskim niebo i woda, gdzie niebo odpowiada za jaśniejszy, zaś woda za ciemniejszy odcień niebieskiego. Rozważając propozycję Anny Wierzbickiej, Ryszard Tokarski twierdzi, że nie ma potrzeby wprowadzania drugiej referencji prototypowej – wody:
Semantyczny i formalny związek barwy niebieskiej i nieba pozostaje w zgodzie z perceptualną względną niezmiennością koloru nieboskłonu. Można wprawdzie mówić o niewielkich modyfikacjach jego barwy w zależności od pory dnia, pory roku czy geograficznego punktu obserwacji […], lecz dopuszczalne warianty odcieni nie zakłócają w sposób zasadniczy postrzegania barwy nieba jako ogniskowego wzorca koloru niebieskiego czy błękitnego. Inaczej jest z wodą. Kolor powierzchni wody […] jest zdecydowanie odmienny w zależności od pory dnia, środowiska, odbijających się w niej obiektów […] (Tokarski Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie: 137)
Z opinią tą można polemizować. Po pierwsze, prototypem barwy niebieskiej, jest czyste, pogodne niebo, a nie każdy dzień w Polsce jest słoneczny. Niebo często przybiera barwy, których nie nazwiemy odcieniami błękitu, tylko raczej odcieniami szarości. Po drugie, jeżeli chodzi o kolor powierzchni morza, w dzień słoneczny przybiera ona barwę niebieską, o odcieniu ciemniejszym niż niebo (chociaż nie zawsze, czasami bowiem różnicę ledwie można zauważyć); natomiast w dzień pochmurny morze bywa równie szare jak niebo. Kolor powierzchni wody, widzianej z pewnej odległości, zależy od tych samych czynników, od których zależy kolor nieba, lecz nie bezpośrednio. Ponadto, wyniki ankiety, szczególnie w Trójmieście, wyraźnie wskazują na dwa prototypy barwy niebieskiej – niebo i wodę (bardziej konkretnie – morze). Liczba podanych odpowiedzi związanych z wodą nie odbiega od liczby odpowiedzi dotyczących prototypów innych barw. Warto w tym miejscu zauważyć, że liczba skojarzeń barwy niebieskiej z wodą w Trójmieście jest porównywalna z liczbą skojarzeń czerwieni z krwią i bieli ze śniegiem we wszystkich czterech regionach.
Jeżeli chodzi o sekundarne podstawowe nazwy barw, mieszkańcom czterech regionów brązowy najczęściej kojarzy się z drzewami i ziemią, fioletowy z fiołkami, różowy z różą i świnią, pomarańczowy z pomarańczą, a szary z myszami i innymi zwierzętami o szarym futerku, a także z deszczem (zob. tabele 8–12). Niewielkie różnice można zaobserwować w skojarzeniach z tą ostatnią barwą – na Wybrzeżu respondenci podają więcej skojarzeń z deszczem niż z szarymi zwierzętami, w pozostałych trzech regionach jest na odwrót.
Tabela 8. Skojarzenia z barwą brązową: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2009: 305; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 89)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
drzewo (kora, pień itp.) |
26 |
20 |
32 |
22 |
28 |
22 |
40 |
30 |
126 |
23 |
|
ziemia (gleba, błoto itp) |
16 |
13 |
23 |
16 |
22 |
17 |
23 |
17 |
84 |
16 |
|
jesień (jesienne liście itp.) |
11 |
9 |
8 |
5 |
14 |
11 |
6 |
4 |
39 |
7 |
|
inne |
74 |
58 |
85 |
57 |
64 |
50 |
65 |
49 |
288 |
54 |
|
Σ |
127 |
100 |
148 |
100 |
128 |
100 |
134 |
100 |
537 |
100 |
Tabela 9. Skojarzenia z barwą fioletową: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2009: 306; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 90)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
fiołki (inne fioletowe kwiaty itp.) |
35 |
28 |
40 |
30 |
35 |
29 |
40 |
37 |
150 |
31 |
|
inne |
87 |
72 |
92 |
70 |
85 |
71 |
68 |
63 |
332 |
69 |
|
Σ |
122 |
100 |
132 |
100 |
120 |
100 |
108 |
100 |
482 |
100 |
Tabela 10. Skojarzenia z barwą różową: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2009: 306-307; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 90)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
róża (kwiat itp.) |
10 |
7 |
12 |
8 |
12 |
9 |
10 |
8 |
44 |
8 |
|
świnia (świnka itp.) |
8 |
6 |
8 |
5 |
10 |
7 |
6 |
5 |
32 |
6 |
|
inne |
117 |
87 |
133 |
87 |
115 |
84 |
104 |
87 |
469 |
86 |
|
Σ |
135 |
100 |
153 |
100 |
137 |
100 |
120 |
100 |
545 |
100 |
Tabela 11. Skojarzenia z barwą pomarańczową: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2009: 307; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 90)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
pomarańcza (sok pomarańczowy, mandarynka itp.) |
69 |
55 |
71 |
46 |
76 |
59 |
77 |
57 |
293 |
54 |
|
słońce (zachód słońca, światło, ciepło itp.) |
13 |
10 |
19 |
12 |
12 |
9 |
8 |
6 |
52 |
10 |
|
inne |
43 |
35 |
65 |
42 |
40 |
32 |
50 |
37 |
198 |
36 |
|
Σ |
125 |
100 |
155 |
100 |
128 |
100 |
135 |
100 |
543 |
100 |
Tabela 12. Skojarzenia z barwą szarą: dane liczbowe i procentowe
(na podst.: Stanulewicz 2009: 308; por. Teodorowicz-Hellman 1998: 89)
|
Skojarzenia |
Lubelskie |
Dolnośląskie |
Łódzkie |
Pomorskie |
Σ |
|||||
|
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
Liczba skojarzeń |
% |
|
|
mysz (myszka, zając, kot itp.) |
20 |
16 |
23 |
15 |
28 |
20 |
20 |
14 |
91 |
16 |
|
deszcz (chmury deszczowe, deszczowy dzień itp.) |
11 |
8 |
19 |
12 |
13 |
10 |
22 |
16 |
65 |
11 |
|
inne |
102 |
76 |
121 |
73 |
98 |
70 |
98 |
419 |
73 |
|
|
Σ |
133 |
100 |
163 |
100 |
139 |
100 |
140 |
100 |
575 |
100 |
Podsumowanie
W tabeli 8 przedstawione są prototypowe odniesienia barw, zasugerowane przez wyniki ankiety. Należy też tu zaznaczyć, że tabela 8 nie uwzględnia podziału bieli i czerni na kwantytatywnej i kwalitatywną, jako że respondenci wyraźnie nie ich rozgraniczają lub ignorują – świadomie lub nieświadomie – biel i czerń kwantytatywną.
Można zastanawiać się, co kwalifikuje dane skojarzenie do uznania je za prototyp: pewien próg procentowy czy też wysokie miejsce (pierwsze lub drugie) w rankingu mimo niskiego wyniku procentowego (np. noc i węgiel; ogień), duże różnice między pierwszym a drugim (bądź drugim a trzecim) miejscem w rankingu (niebo i woda w trzech regionach oprócz Trójmiasta), małe różnice między pierwszym a drugim miejscem w rankingu (niebo i woda w Trójmieście), stosunkowo wysoki wynik procentowy (woda w Trójmieście) itp. W tabeli 12 starałam się wyważyć wszystkie te kryteria, przy założeniu, że określenie progu procentowego spowodowałoby komplikacje. Po pierwsze, problemem byłoby ustalenie jego wysokości. Po drugie, mogłoby się okazać, że przy ustaleniu np. 15-procentowego progu nie można byłoby uznać żadnego skojarzenia za prototypowe odniesienie nazwy koloru czarnego.
Tabela 13. Skojarzenia z nazwami barw – podsumowanie wyników ankiety
(na podst.: Stanulewicz 2009: 310)
|
Barwa |
Prototypowe odniesienia |
|||
|
Lublin |
Wrocław |
Łódź |
Trójmiasto |
|
|
biały |
śnieg |
|||
|
czarny |
noc, węgiel |
|||
|
czerwony |
krew, ogień |
|||
|
zielony |
roślinność |
|||
|
żółty |
słońce |
|||
|
niebieski |
niebo |
niebo, woda |
||
|
brązowy |
drzewo, ziemia, jesienna przyroda |
|||
|
fioletowy |
fiołek (i inne fioletowe kwiaty) |
|||
|
różowy |
?róża (i inne różowe kwiaty), ?świnia |
|||
|
pomarańczowy |
pomarańcza |
|||
|
szary |
mysz (i inne zwierzęta o szarym futrze), ?deszcz |
|||
Jak wynika z podsumowania przedstawionego w tabeli 13, tylko w przypadku nazwy niebieski mamy do czynienia z różnicami dotyczącymi prototypu – w województwie lubelskim, dolnośląskim i łódzkim respondenci wskazują na niebo, natomiast dla mieszkańców województwa pomorskiego rysują się wyraźnie dwa prototypy – niebo i woda. Analiza statystyczna wykazuje, że jedynie w przypadku nazwy barwy niebieskiej zaobserwować można współzależność cech – skojarzenia i miejsca zamieszkania (Stanulewicz 2009: 315-321).
Jeżeli weźmiemy pod uwagę prototypowe odniesienia słów na określenie barwy niebieskiej w innych językach (Waszakowa 2000), łatwo zauważyć, że w polszczyźnie użytkowników zamieszkujących Wybrzeże Morza Bałtyckiego prototypowe odniesienia nazwy niebieski są takie same jak w języku angielskim i szwedzkim, których użytkownicy od wieków są silnie związani z morzem. Natomiast dla mieszkańców środkowej i południowej Polski prototyp słowa niebieski jest taki sam jak w wypadku czeskiego słowa modrý oraz rosyjskich słów голубой i синий.
Artykuły powiązane
- Falkowska, Marta – Problemy z definicjami nazw barw
- Falkowska, Marta – Niepodstawowe nazwy barw w polszczyźnie
- Falkowska, Marta – Pole leksykalno-semantyczne nazw barw
- Stanulewicz, Danuta – Metody badań słownictwa barw
- Falkowska, Marta – Podstawowe nazwy barw
- Falkowska, Marta – Konotacje nazw barw w polszczyźnie
