Czasowniki brzmienia to grupa czasowników, które referują czynności (lub procesy) związane z powstawaniem dźwięków. Referowanie to zawsze łączy się z: (i) przypisaniem danemu obiektowi cechy tego, że spowodował lub może powodować powstanie dźwięku; (ii) przypisaniem temu dźwiękowi pewnych cech (np. podaniem okoliczności, w których dany dźwięk powstaje). W porównaniu z typowymi czasownikami percepcji słuchowej (których jest w systemie zaledwie kilkadziesiąt) czasowniki brzmienia są grupą bardzo liczną (liczyć je można w setkach).
Podstawowy czasownik brzmienia to brzmieć (Żurowski 2007). W tradycyjnych ujęciach czasowników percepcyjnych brzmieć to tzw. opisowy czasownik percepcyjny (do tej samej grupy kwalifikuje się m.in. takie wyrażenia jak wyglądać, smakować czy pachnieć) (Grzesiak 1983). Bardzo dużą grupą czasowników, które można włączyć do czasowników brzmienia, choć jednocześnie są one grupą wyraźnie odrębną (ze względu na specyficzny status mowy), są czasowniki mówienia. Trzy główne grupy czasowników brzmienia to: (i) czasowniki mówienia właśnie (np. mówić, szeptać); (ii) czasowniki nazywające procesy wydawania nieartykułowanych dźwięków przez ludzi i zwierzęta (np. szczekać, miauczeć, szczebiotać), (iii) czasowniki nazywające brzmienie różnych przedmiotów (w tym instrumentów muzycznych oraz innych artefaktów, które służą do wydawania dźwięków) (np. szeleścić, trzeszczeć, grzmieć, dzwonić).
Cechą charakterystyczną brzmieć (i innych czasowników brzmienia, które nie są czasownikami mówienia) jest to, że nie łączą się one z wykładnikiem tematu wewnętrznego o, mimo tego, że większość z nich interpretować można zarówno percepcyjnie, jak i semiotycznie (np. grzmieć w podstawowym użyciu odnosi się do zjawisk atmosferycznych, ale wtórnie jest używane jako czasownik mówienia). Znaczenie czasowników brzmienia (i wielu innych wyrażeń percepcyjnych) trzeba wyjaśniać poprzez budowanie porównania z pewnym innym doświadczeniem pozajęzykowym. Nie jest możliwe stworzenie definicji całkowicie rozczłonkowanych, bez odwoływania się do ostensji. Aby w pełni opisać ich znaczenie, konieczne wydaje jest dotarcie do prototypowych dźwięków, do których pozajęzykowe doświadczenie użytkowników języka odsyła po usłyszeniu danej jednostki języka. Np. czasownik dźwięczeć w swoich podstawowych znaczeniach komunikuje, że dźwięk wydobywany jest przez przedmioty wykonane z metalu lub szkła (Żurowski 2007), czasownik bulgotać zawiera informację o tym, że dźwięk wydawany jest przez wodę (płyn), czasownik klaskać zawiera informację o tym, że dźwięk jest wydawany za pomocą rąk etc. Formuła objaśniająca podstawowe znaczenie czasownika brzmieć wyglądać może następująco (Chojak 2008). Por.
a brzmi jak b:
‘a jest takie, że
ktoś, kto słyszał a, wie o a z tego powodu coś takiego, że
ktoś, kto wie o b coś, czego nie może wiedzieć o b ktoś, kto b nie słyszał, wie coś o b’
Źródła
- Chojak Jolanta., „O znaczeniu czasownika brzmieć” [w:] „Pojęcie – słowo – tekst. Z zagadnień semantyki leksykalnej” , pod red. Renaty Grzegorczykowej i Krystyny Waszakowej, UW, Warszawa 2008.
- Grzesiak Romuald, „Semantyka i składnia czasowników percepcji zmysłowej”, Ossolineum, Wrocław 1983.
- Żurowski Sebastian, „O czasownikach brzmieć i dźwięczeć”, [w:] „Z zagadnień leksykologii i leksykografii języków słowiańskich”, pod red. Joanny Kamper-Warejko i Iwony Kaproń-Charzyńskiej, UMK, Toruń 2007.
Artykuły powiązane
- Żurowski, Sebastian – Czynnościowe czasowniki percepcji słuchowej
- Żurowski, Sebastian – Gramatyka czasowników percepcji słuchowej
