Naturalne postrzeganie świata w odniesieniu do części ludzkiego ciała jest jednym z przejawów antropocentycznej interpretacji rzeczywistości, utrwalonej w językowym obrazie świata. Ręce „są pomocne”przede wszystkim przy kategoryzacji przestrzennej – przy najprostszym określaniu prawej i lewej strony świata. Mówimy, że coś znajduje się po prawej lub po lewej ręce, można też trzymać się prawej lub lewej ręki (’kierować się stale w prawo lub w lewo’). Funkcja ta wiąże się z większością symetrycznych (podwójnych) części ciała człowieka, jednak w wypadku rąk podział na stronę prawą i lewą ma charakter szczególny. Człowiek wyraźnie odróżnia rękę prawą i lewą, każdej z nich przypisując inną rolę. U większości ludzi w każdej populacji prawa ręka jest sprawniejsza, wykorzystywana do najbardziej precyzyjnych czynności. Świadectwem tego są utrwalone w języku przekonania, zawarte np. w zwrocie być czyjąś prawą ręką (’być szczególnie pomocnym, cenionym przez kogoś’, 'być najbliższym współpracownikiem’) czy zasiąść po prawicy – 'zostać wyróżnionym, docenionym’. Lewa ręka jest zaś oceniana jako mniej „użyteczna”, co sygnalizuje np. zwrot mieć dwie lewe ręce (’być niesprawnym, niezdolnym do czegoś’). Świat wokół człowieka jest – w wymiarze metaforycznym – aksjologizowany na wzór tego modelu: wyrażenie prawy charakter/człowiek łączy się z wartościowaniem pozytywnym, oznacza 'uczciwość, szczerość, spolegliwość’, zaś zwrot robić coś na lewo czy rzeczownik lewizna zawierają w swej strukturze semantycznej cechę 'nieuczciwości’, 'wartościowania negatywnego’.
Wyraźnie antropocentryczna może być również kategoria”małej i dużej odległości”: podział obiektów na znajdujące się „blisko”i „daleko”może być wyznaczany „zasięgiem ręki”. Pod ręką, w zasięgu ręki, na wyciągnięcie ręki, podręczny, choć rękę podaj – to określenia obiektów znajdujących się w przestrzeni najbliższej człowieka. Wielkość obiektu może natomiast być określana w zależności od tego, czy dana rzecz mieści się w dłoni/w ręku (’o obiektach małych’). Podobnie określamy też niewielką ilość czegoś: 'tyle ile zmieści się w dłoni’ jako garść, garstkę czegoś.
Źródła
- Skorupka Stanisław; „Słownik frazeologiczny języka polskiego”; Wiedza Powszechna, Warszawa 1985 (Ss.fraz.)
- „Słownik języka polskiego”; pod red. Witolda Doroszewskiego; PWN, Warszawa 1958 (SJP.Dor.)
- „Słownik języka polskiego”; pod red. Mieczysława Szymczaka; PWN, Warszawa 1996 (SJP.Szym.)
