W przeciwieństwie do „stanowych czasowników percepcji słuchowej” czasowniki czynnościowe referują sytuacje, w których podmiot zdania można uznać za wykonawcę czynności (za agensa). Znaczenie czasownika słuchać fundowane jest na znaczeniu czasownika słyszeć, co oznacza, że podmiot percepcji słyszy pewien dźwięk (dociera on do jego uszu), ale dodatkowo wykonuje pewne czynności mentalne, których celem jest ułatwienie procesu percepcji (tzw. skupienie uwagi) oraz intelektualna analiza tego, co odbierają uszy (Żurowski 2008).
Czynność słuchania w żadnym wypadku nie może być interpretowana jako czynność fizyczna, mimo że w rzeczywistości pozajęzykowej słuchanie może mieć pewne oznaki fizyczne. Są one jednak przygodne i nie należy ich wpisywać w znaczenie odpowiedniej jednostki języka ([ktoś] słucha [czegoś]). Natomiast komponent semantyczny referujący pewne zachowania cielesne towarzyszące czynności słuchania niewątpliwie znajduje się w strukturze czasownika nasłuchiwać. Pouczający jest tu przykład myślenia – nie ma wątpliwości, że jest to proces mentalny, który jednak może czasami „być widoczny“, czyli po pewnych oznakach zewnętrznych jesteśmy skłonni orzec o kimś, że w danej chwili myśli. Związek między tymi oznakami, a samym procesem nie zachodzi jednak bezwyjątkowo. Tak samo jest w przypadku czynności słuchania.
W przypadku czasownika słuchać nie jest znacząca opozycja dźwięk : dźwięk mowy. Związane jest to z tym, że w jego znaczeniu komponent mentalny jest zawsze obligatoryjny i czasownik ten zawsze zawiera odwołanie do wiedzy uświadomionej. Dlatego wszelkie konteksty typu słucha o [czymś] semantycznie należy interpretować tak samo jak konteksty słucha [czegoś]. O [czymś] przy czasowniku słuchać nie jest wykładnikiem tematu wewnętrznego, ale elementem eliptycznej struktury nominalnej, której centrum jest nazwa jakiegoś gatunku mowy. Por.
Jaś słucha o samochodzie. ≈ Jaś słucha (informacji / opowiadania / etc.) o samochodzie.
Czasownik słuchać przyjmuje również uzupełnienia w postaci zdań podrzędnych wprowadzanych elementami jak i że. Wprowadzane przez nie opozycje znaczeniowe są zasadniczo analogiczne do opozycji, które występują w przypadku czasownika słychać. Jedyna różnica polega na tym, że uzupełnienie zdaniem typu że nie wprowadza komponenty mentalnego, ponieważ ten komponent jest już w znaczeniu samego słuchać. Znaczenie to przybliża poniższa formuła. Por.
X słucha Y-a:
(a) X chce wiedzieć coś o Y-ku i jest gotów powiedzieć, że wie to coś o Y-ku z tego powodu, że
(b) coś dzieje się w uszach X-a takiego, że
(b’) nieprawda, że to coś może dziać się w innej części ciała X-a,
(b’’) Y jest taki, że może powodować, że coś dzieje się w uszach’
Źródła
- Żurowski Sebastian, „Co różni słyszenie od słuchania?”, [w:] „Beiträge der Europäischen Slavistischen Linguistik (POLYSLAV). Band 11“, pod red. Eleny Graf, Nadine Thielemann, Verlag Otto Sagner, München 2008.
Artykuły powiązane
- Żurowski, Sebastian – Stanowe czasowniki percepcji słuchowej
- Żurowski, Sebastian – Czasowniki brzmienia
- Żurowski, Sebastian – Gramatyka czasowników percepcji słuchowej
