Językowo-kulturowy obraz rąk ludzkich jest wyjątkowo złożony, bogaty w treści społeczno-kulturowe, ale też determinowany uniwersalnymi prawami biologii człowieka. Rękom przypisujemy doniosłą, kulturotwórczą rolę w kształtowaniu relacji między człowiekiem a jego otoczeniem; ręce ludzkie to również wyjątkowo „czuły instrument” sensualny.
Językowy obraz somatycznej sfery człowieka zawiera kilka podstawowych elementów (wyróżnianych w anatomii), potocznie określanych jako części ciała. Są to przede wszystkim: głowa, szyja, ręce, tułów i nogi. Językowy obraz rąk ludzkich tworzy jeden z najbardziej złożonych modeli konceptualnych, związanych z ludzką cielesnością, odnosi się bowiem między innymi do: czynności poznawczych człowieka, praktycznej organizacji świata wokół człowieka ( działanie, praca), możliwości przekazywania różnorodnych informacji i wyrażania intencji, uczuć, postaw wobec otoczenia, kreowania relacji między ludźmi, wartościowania zachowań i cech człowieka. Aspekt sensualny jest zatem jednym z wielu elementów złożonej, bogatej ramy pojęciowej, wiązanej z utrwalonym w języku obrazem rąk. O bogactwie tych treści może świadczyć liczba jednostek frazeologicznych ze słowem ręka, odnotowanych w Słowniku frazeologicznym Stanisława Skorupki: 340 jednostek języka (zwroty, frazy, wyrażenia) tworzy jeden z najobszerniejszych artykułów hasłowych tego słownika. Można zatem stwierdzić, iż leksemy ręka, dłoń należą do kluczowej sfery leksykalno-semantycznej polszczyzny.
Wyraz ręka występuje w języku polskim w dwóch znaczeniach:‘cała kończyna górna’ oraz‘sama dłoń’. Słowniki języka polskiego (Witolda Doroszewskiego, Mieczysława Szymczaka i in.) notują zatem dwie podstawowe definicje ręki: 1.‘chwytna część kończyny górnej u człowieka lub naczelnych, składająca się z nadgarstka, śródręcza i palców’ (‘dłoń’); 2.‘cała kończyna górna od barku po palce’. W wielu kontekstach nie można przy tym jednoznacznie rozstrzygnąć (lub nie ma po prostu potrzeby rozstrzygania), które z tych dwóch znaczeń powinno zostać przywołane (por. dać znak ręką, praca rąk ludzkich i in.).
Źródła
Artykuły powiązane
- Filar, Dorota – Tułów
- Filar, Dorota – Noga jako bodziec dla zmysłów
