Wyraz woń miał dawniej postać wonia. Utworzono go w prasłowiańszczyźnie za pomocą formantu -‘a; pierwotnie była to nazwa czynności (W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, dalej jako SEJPB: 708; zob. Wojtyła-Świerzowska 1992: 46). Z hasła w SEJPB nie wynika, od jakiego czasownika powstał ten wyraz – W. Boryś wskazał jedynie […]
Semantyka historyczna
17 wpisów
Wyraz nos kontynuuje prasłowiańskie słowo *nosъ, zaświadczone w całej słowiańszczyźnie w takim samym znaczeniu. Formy pokrewne poświadczają inne języki indoeuropejskie: lit. nósis‘ts.’, łot. nãsis‘dziurki w nosie, nozdrza’, niem. Nase, łac. nāsus; wszystkie wywodzą się od pie. *nas-‘nos’ (< *neh2–s-; Słownik etymologiczny języka litewskiego Smoczyńskiego, dalej SEJL, I 428). Od psł. […]
W dobie staropolskiej czasownik oględać nie miał ustabilizowanego aspektu, o czym świadczą definicje z SStp (‘ujrzeć, obejrzeć, zobaczyć, zbadać’ i‘widzieć, patrzyć na coś’ – w sumie 33 poświadczenia) oraz przykładowe zdania ukazujące, że oznaczał także czynność dokonaną: „Wyslem møze, ktorzisz oglødayø zemyø y wskazø, ktorø drogø moglibichom wnidz” (SStp: BZ […]
Od najdawniejszych czasów w polu semantycznym czasownika baczyć dominowały treści mentalne, co potwierdza stosunek liczby cytatów z czasownikiem w tych znaczeniach do liczby poświadczeń w znaczeniu percepcyjnym, które odnosiło się do postrzegania za pomocą wzroku (‘widzieć, patrzyć, spoglądać’). W Słowniku staropolskim (dalej SStp ilustrują je cytaty „Matka jego to baczyła […]
Czasownik obaczyć miał w staropolszczyźnie m.in. treść‘spostrzec, zauważyć, uświadomić sobie, dowiedzieć się’, w którejbyła zawarta informacja o postrzeganiu zmysłowym i czerpanej na tej podstawie wiedzy (w Słowniku staropolskim S. Urbańczyka, dalej SStp, w definicji nie oddzielono percepcji od procesu mentalnego), co ukazują zdania „Gdy szyą wraczaly, zostalo dzyeczye Ihus w […]
Wyraz zobaczyć został zarejestrowany dopiero w materiałach z Kartoteki Słownika języka polskiego XVII i 1 połowy XVIII wieku, K. Siekierskiej, ( dalej SXVII-XVIII) (10 poświadczeń), m.in. w Pamiętnikach J. Ch. Paska i Historii o buntach Chmielnickiego, o wojnie z Tatarami, z Szwedami, z Moskwy i z Węgrami… wzorowanej na dziele […]
Tak samo, jak współcześnie (por. Inny słownik języka polskiego, dalej ISJP) w wyrazie dotyk, w dobie staropolskiej w wyrazach dotknienie, dotknięcie i dotknięcie się współwystępowały treści oznaczające czynność i zmysł. Rzeczownik dewerbalny dotknienie (w Słowniku staropolskim, dalej SStp 1. dotknienie) poświadczono w staropolskich zabytkach w znaczeniach: 1.‘dotknięcie’ (5), 2. (o […]
Etymologia wyrazu niuchać jest niejasna – istnieją przynajmniej trzy pojawiające się w literaturze od dość dawna pomysły na objaśnienie pochodzenia tego czasownika. Jest to słowo ogólnosłowiańskie, zaświadczone poza polskim w językach: rosyjskim, bułgarskim, serbsko-chorwackim, czeskim, górnołużyckim i dolnołużyckim. Przytoczył je w swoim słowniku etymologicznym języka rosyjskiego Max Vasmer (w oryginale: […]
Rzeczownik zapach ma taką samą etymologię, jak czasownik pachnąć/ pachnieć. Wyraz zapach nie został zaświadczony w Słowniku staropolskim (dalej SStp), w którym zarejestrowano czasownik zapachać‘wydawać z siebie przyjemną woń’ (zob. SStp: ca 1455 JA XIV 492). Zapisane w Słowniku języka polskiego, tzw. warszawskim (dalej SW), szesnastowieczne cytaty pozwalają wnosić, że […]
OBJAŚNEINIE Czasownik pachać wystąpił w źródłach wyekscerpowanych do K OBJAŚNEINIE SXVII-XVIII pięć razy (np. we wcale nie tak jednoznacznym zdaniu „Ludzi pańskich ziemi nie ma nikt zakupować, ani na lato ku pachaniu najmować bez woli pana” (L: Stat. Lit. 304), które Linde ujednoznacznił, parafrazując za pomocą czasownika‘orać’. Jeśli się przyjmie, […]