Kontrowersje wokół pojęcia obrazowania mentalnego mają swą długą tradycję i obejmują różne kręgi problemowe oraz dziedziny nauki (Kaufmann, Cornoldi 1996). Na gruncie epistemologii dotyczą potencjalnego udziału obrazowania w myśleniu i statusu samych obrazów mentalnych. Refleksje na ten temat pojawiały się u Arystotelesa, Platona, brytyjskich empirystów. We współczesnych badaniach W XIX wieku obrazowanie mentalne stanowiło przedmiot badań psychologii eksperymentalnej (Francis Galton, Wilhelm Wundt), jako kategoria krytykowana czy wręcz odrzucana funkcjonowało w teorii wczesnego behawioryzmu Jamesa Watsona. Obrazowaniem mentalnym zajmował się również William James. Pojęcie to odgrywało również ważną rolę we wczesnej, odrzuconej potem przez samego autora, piktorialnej teorii znaczenia Ludwiga Wittgensteina.

Współczesne wzmożone zainteresowanie obrazowaniem mentalnym objęło przede wszystkim psychologię – rozkwitło na gruncie psychologii poznawczej i oparte było o dowody z zakresu badań nad ludzkim mózgiem i poznaniem. Początkiem ożywionej dyskusji wokół obrazowania stał się referat Roberta Holta Imagery: The Return of the Ostracized z 1962. Holt analizował wyniki badań z dziedzin, w których obraz mentalny grał coraz większą rolę: z zakresu neurologii, z doświadczeń w sytuacjach ekstremalnych. Ich rolą nie było przywrócenie obrazowaniu fundamentalnej roli pośrednika między percepcją a myśleniem (jak chciał Arystoteles), ale pokazanie autonomicznej funkcji obrazu mentalnego dla poznania i emocji. W latach 70-tych XX w. w USA rozgorzała debata o obrazowaniu (tzw. imagery debate), pomiędzy piktoralistami i deskrypcjonistami (Kosslyn, Thompson, Ganis 2006: 20-24). Piktoralna teoria obrazowania mentalnego głosi, że jest ono integralną częścią procesów percepcji, a percepcja i obrazowanie mentalne są funkcjonalnie podobne. Obraz ma więc charakter analogonu perceptu, sam ma własności przestrzenne i może być poddawany rotacji mentalnej, gdyż przechowywany jest w umyśle na zasadach informacji ikonicznej (w przypadku obrazów wzrokowych), nie zaś deskryptywnej (Kosslyn 1994). Ta teoria obrazu mentalnego zyskała największą akceptację na gruncie dzisiejszych badań kognitywistycznych. Przeciwne stanowisko zajmują zwolennicy tezy, że obrazowanie mentalne nie pełni żadnej odrębnej i ważnej funkcji w procesach poznania, a sam obraz jest konstruowany i przetwarzany na podobieństwo informacji językowej (Pylyshyn 1973). Ta debata miała największe znaczenie dla eksperymentalnego ustalenia głównych właściwości obrazowania mentalnego oraz najnowszych prób jego definicji, zwłaszcza na gruncie nauk o poznaniu i kognicji.

W dzisiejszych badaniach nad obrazowaniem obraz mentalny definiuje się jako rodzaj mentalnej reprezentacji¹, wyróżniający się wyraźnym powiązaniem z systemem perceptualnym we wszystkich jego modalnościach. Stąd można wyróżnić obrazy wizualne, słuchowe, smakowe, dotykowe, węchowe. Choć nie można utożsamiać obrazu mentalnego z jego najbardziej piktorialną wersją (z potocznie rozumianym „obrazkiem/zdjęciem w umyśle”), jednak jego najkrótsza definicja mówi, że jest to to, co człowiek widzi, słyszy, czuje dotykiem lub węchem w doświadczeniu wewnętrznym, gdy bezpośredni impuls stymulujący obraz (np. wizualny) jest nieobecny (Richardson 1969). Obrazy mentalne powstają na skutek przetwarzania pamięciowego informacji zmysłowej z zakresu danej modalności, nie zaś na podstawie bezpośrednich danych sensorycznych. Taka mentalna reprezentacja zachowuje wyraźne cechy perceptualne bodźca – np. stymuluje podmiotowe odczucie zapachu czy smaku (Kosslyn, Thompson, Ganis 2006). Wiąże się to również ze zdolnością do odtworzenia w umyśle doświadczenia sensualnego np. odtworzenie w myślach fragmentu muzyki, cudzego głosu (Roeckelein 2004). Oparta na obrazowaniu wewnętrznym pamięć obrazowa pozostaje niezależna od pamięci językowej.

Obrazy mentalne mają znaczenie także dla podmiotowego odczucia własnego ciała i jego ruchów w przestrzeni, są skorelowane z propriocepcją i kinestezją, gdyż mają one wpływ na przebieg i efekty percepcji (Gibbs 2005: 123-142). Badania neurofizjologiczne (zwłaszcza nowoczesne techniki obrazowania mózgu) wykazały bliski związek percepcji i poszczególnych modalności zmysłowych – w procesy percepcyjne oraz w tworzenie zmysłowych obrazów mentalnych zaangażowane są te same regiony mózgu. Związek percypowanego oraz wyobrażonego ma więc podłoże neurologiczne (Anderson 1999). Potwierdza się znaczenie obrazów dla abstrakcyjnej spekulacji przestrzennej, matematycznej, planowania i przewidywania zachowań. Niektóre obrazy (zwłaszcza wizualizacje) poddają się mentalnej rotacji, przesuwaniu i manipulowaniu nimi w umyśle. Łatwo tego doświadczyć, planując rozmieszczenie przedmiotów w przestrzeni czy własną drogę przez znaną okolicę.

Obrazy mentalne nie są biernie przechowywane – mogą być aktywnie modyfikowane, zmieniane i dopasowane do zadań bieżących. Obrazowanie mentalne cechuje podobna dynamika co percepcję; ich tworzenie i użycie nie ma charakteru biernego odtwarzania. Rozróżnić można bezpośrednie obrazy wspomnieniowe doznanego właśnie bodźca, obrazy powstałe po jakimś czasie oraz nowe obrazy konstruowane na podstawie opisów – te spełniają istotną rolę w procesie odbioru literackiego. Są różnice między obrazami mentalnymi i rzeczywistymi: obraz na podstawie tekstu nie tylko zawiera te informacje które są explicite zawarte w tekście, ale też uzupełnienia dane tekstowe o to, co jest dla reprezentacji obrazowej inherentne np. rozmieszczenie części względem całości, elementów w układzie całości. Obraz generowany na podstawie opisu słownego jest w ogólnym znaczeniu wizualny – nie znaczy to jednak że jest on wzrokowy, raczej że wykorzystuje ten sam perceptualny aparat co obrazy wizualne generowane z percepcji wzrokowej (Denis, Cocude 1989).

Przy lekturze literatury równie ważne są mentalne obrazy audialne, gdyż cicha werbalizacja czytelnicza często towarzyszy czytaniu i wiąże się z mową wewnętrzną (Reisberg, Wilson, Smith 1991), a w umyśle potrafimy także odtworzyć rozmaite dźwięki – od odgłosów natury po fragmenty utworów muzycznych.

Obrazowanie mentalne w teorii dzieła literackiego i jego odbioru

W teorii literatury zagadnienie obrazu mentalnego można łączyć z dyskusjami na temat sposobu istnienia dzieła literackiego (Ingarden 1960: 320-362), mechanizmów jego czytelniczej konkretyzacji i roli miejsc niedookreślenia (Ingarden 1966, Głowiński 1977) wyznaczników literatury, obrazowości językowej i jej rodzajów (Markiewicz 1980: 54-66, 67-94), specyfiki tzw. plastyczności literackiego opisu. W wielu wypowiedziach metaliterackich i autotematycznych obrazowanie mentalne pojawia się jako istotny składnik procesu twórczego i wyznacznik kreacyjności (Łapiński 2009, Balcerzan 2009).

Zjawisko obrazowania mentalnego w kontekście odbioru czytelniczego i budowy dzieła literackiego stanowiło ważne zagadnienie dla fenomenologii i zostało steoretyzowane przede wszystkim w pionierskich pracach Romana Ingardena. „Przedmiot przedstawiony”, jak i „wygląd” to dla niego pojęcia fenomenologiczne, których nie należy utożsamiać z wyobrażeniami czytelnika. W jego teorii dzieła literackiego aktualizowanie przez czytelnika warstwy uschematyzowanych wyglądów (zależne od wyobraźni, doświadczeń, wiedzy) stanowi aspekt konkretyzacji i poznawania utworu. Choć Ingarden zastrzega, że niektóre dzieła „zawierają (…) wyglądy trzymane w pogotowiu do aktualizacji” (Ingarden 1960: 338), zawęża jednak jej pojęcie do przedmiotów referencji tekstowej oraz uzależnia linearność i czasowość aktualizacji od linearności i czasowości percepcji dzieła. Ponadto w tym ujęciu naoczność przejawiania się przedmiotów przedstawionych nie jest ciągła, raczej rozbłyska niż trwa, choć już dzięki temu zapewnia dziełu konkretność i żywość. Intencjonalne wytworzenie warstwy przedmiotów przedstawionych to wynik linearnej kumulacji znaczeń słów i jednostek wyższego rzędu, syntezy dookreślanych schematycznych wyglądów w procesie następstwa i wynikania, w ich rozbłyskach i całkowitym zaniku. Linearność obrazowania mentalnego u czytelnika jest bezpośrednio zależna od linearności utworu. Ingarden akcentuje dużą swobodę czytelnika w przebiegu konkretyzacji, mówi o różnych sposobach i stopniach konkretyzowania, o stylach indywidualnych powodujących wielość aktualizacji i konkretyzacji wobec schematyczności dzieła. Akcentuje też rolę uwagi czytelnika czy jego predyspozycje do konkretyzowania określonego typu własności przedmiotów przedstawionych. Nie zmienia to głównego założenia teoretycznego – bezpośredniej analogii fazowości i sekwencyjności procesów konkretyzacyjnych do wielofazowości dzieła literackiego.

Takie ujęcie konkretyzacji oraz zjawisk obrazowania mentalnego odsuwa na plan dalszy cechę, którą akcentują współcześnie inspirujący się Ingardenem badacze czytelniczego oddźwięku o empirycznej orientacji (Bortolussi, Dixon 2003). Wysuwają oni na plan pierwszy niesprowadzalność obrazowania mentalnego do przedmiotów referencji tekstowej (do wewnętrznego „pokazu filmowego” czy „momentalnego zdjęcia”) oraz ważną funkcję emocji jako czynnika motywującego indywidualne różnice w preferowanym stylu konkretyzowania. Przy czym „emocję” należy rozumieć tu jako nieodzowną jakość doznaniową każdego stanu mentalnego (Colm Hogan 2003). Ponadto o wiele więcej uwagi poświęca się obecnie doświadczeniowemu wymiarowi lektury czytelniczej, dla którego obrazowanie mentalne pełni bardzo istotną rolę (Esrock 1994). Empiryczne badania nad odbiorem uznają wizualizacje i inne odmiany obrazów mentalnych za ważny element współtowarzyszący językowemu rozumieniu utworu. Obrazowanie towarzyszy przetwarzaniu informacji językowej w sposób ciągły, choć nie zawsze przez nas uświadamiany (Matthews, MacQuain 2003). Obrazowanie mentalne jest bowiem swoistym kodem mentalnym paralelnym do myślenia w języku. Teorię podwójnego kodowania rozwinął Allan Paivio (Paivio 1971, 1991, 2007). Zauważył on, że nasz umysł wymiennie i w zależności od doraźnych lub długoterminowych potrzeb przechowuje informacje jako struktury językowe, abstrakcyjne lub jako struktury piktoralne. Te ostatnie odgrywają ważna rolę w zapamiętywaniu – jest ono najbardziej efektywne, jeśli informacja może być zapamiętana zarówno w formie językowej, jak i wizualnej. Ponadto, preferowanie któregoś z nich jest sprawnością opcjonalną, zróżnicowaną indywidualnie także w zakresie stopnia i intensywności.

Obrazowanie mentalne a lektura

Lektura prywatna, dziś najczęściej w cichej osobistej formie (Littau 2006, Bleich 2006) jest bardzo swoistą aktywnością mentalną o doświadczeniowej wyrazistości, która angażuje językowy i pozajęzykowy tryb pracy ucieleśnionego umysłu². Dokonuje się to przy współudziale pamięci krótko- i długoterminowej, zmiennego natężenia uwagi, w cielesnym środowisku psychofizycznym, angażującym emocje, myślenie obrazowe, percepcję, układ motoryczny (Syrotinski 2001). W czasie cichej lektury możliwa jest także aktywizacja zdolności do symulowania pewnego typu doświadczeń psychosomatycznych oraz doznawanie wielu reakcji cielesnych. Cechuje ją przytłumienie bodźców percepcyjnych i ograniczenie świadomości świata zewnętrznego oraz przekierowanie uwagi z podmiotu na przedmiot (na dzieło literackie), które uruchamia mechanizm mentalnej transgresji czytelniczego „tu i teraz”, zachowując zarazem intymność doświadczenia wewnętrznego. Dzięki temu powstaje wyrazistość doznaniowa odbioru, która przekształca zapis słowa w ożywioną, dostępną niemal zmysłami i emocjonalnie zabarwioną przestrzeń, niesprowadzalną ani do niezmiennej utrwalonej wersji tekstu, ani do czysto intencjonalnego przedmiotu w świadomości czytelnika. Ten doświadczeniowy charakter procesu czytania wpływa na przetwarzanie informacji tekstowej, a także warunkuje wstępny przedrefleksyjny etap poznawania utworu wpływający na efekty późniejszej interpretacji. Rama ta nie jest zupełnie przezroczysta, co odsłania współczesny kontekst narodzin i rozwoju nowego typu mediów i nowego typu literatury (np. literatury wirtualnej); eksponuje to także elementarną odrębność doświadczenia lektury od doświadczenia odbioru np. filmu.

Ta matryca nasuwa antycypacje rezultatów poznania i pre-strukturyzuje następne napływające dane, organizując i konceptualizując naszą percepcję – także dzieła literackiego. Obrazy mentalne (choćby najbardziej abstrakcyjne czy ulotne) i towarzyszące im zawsze emocje strukturyzują czytelnicze przewidywania i oczekiwania: co do rozwoju wydarzeń, położenia, zachowań i stanów wewnętrznych postaci, relacji przestrzenno-czasowych. Wizualizacja bohatera w danej sytuacji (jego wyglądu, mimiki, gestu, ekspresji ciała) pozwala czytelnikowi znacznie szybciej wnioskować o jego emocjach, stanach świadomości, co jest elementem składowym niewerbalnej komunikacji emocjonalnej, jaka wpisana jest nawet w odbiór utworu językowego. Marker afektywny, czyli nieodzowne od lektury nacechowanie emocjonalne, gra rolę jej stałego akompaniatora, warunkującego nie tylko jej szybkość, ale i rodzące się znaczenia (Miall 1995). Wzmaga on efekt doznaniowy odbioru, podobnie jak marker somatyczny. W odbiorze literatury obraz mentalny kumuluje zgromadzone informacje, wspomnienia i wiedzę czytelnika, jego predyspozycje sensoryczne i preferencje jednej modalności zmysłowej nad drugą (Cohen 1976). Dzięki temu każdy przedmiot jest dla czytelnika „jakiś” zanim konkretyzacja dopełni się choćby w oparciu o najmniejszy fragment utworu. W skład tej doświadczeniowej matrycy wchodzi bowiem zdolność do myślenia wizualnego, pamięć obrazowa i autobiograficzna czytelnika, jego wiedza pozatekstowa i indywidualna wrażliwość na wrażenia sensoryczne danego typu, które z różnym natężeniem aktywizują się przy lekturze. Ta emocjonalna strona percypowania literatury zaczyna dominować w definiowaniu pojęcia oddźwięku czytelniczego, gdyż coraz większą wagę przykłada się do zależności między afektywnym elementem procesu czytania i rozumieniem tekstu a jego ewaluacją estetyczno-moralną oraz ostateczną interpretacją (Miall 1988, Kuiken, Miall 1994).

W doświadczeniu lekturowym czytelnika niebagatelną rolę odgrywają obrazy mentalne tworzone dzięki różnym sensualnym modalnościom (Reisberg, Wilson 1991), mające wyrazistość quasi-perceptu i nieodłączny od nich ładunek emocjonalny (Opdahl 2002). Przetwarzaniu informacji tekstowej towarzyszą więc (w różnym stopniu i różnym natężeniu) obrazy wizualne, słuchowe, dotykowe, smakowe, czuciowe. Największe znaczenie mają niewątpliwie obrazy wizualne, gdyż widzenie odgrywa główną rolę w procesach poznawczych oraz w najbardziej bezpośredni sposób wiąże się z dostępem do przedmiotów zewnętrznych, manipulowaniem nimi oraz z orientacją w przestrzeni.

Ważnym zjawiskiem towarzyszącym obrazowaniu mentalnemu i komunikacji językowej jest synestezja. Stanowi ona zarówno efekt współdziałania różnych modalności sensorycznych w obrębie doświadczenia sensualnego (gdy jeden typ impulsów sensualnych, wtórnie powoduje wrażenie innego typu), jak i sposób kształtowania wypowiedzi językowej na drodze konwencjonalnych środków. W odbiorze utworu literackiego umożliwia ona podstawowy mechanizm mentalnego reprezentowania jakości zmysłowych świata przedstawionego. Tylko na podstawie percepcji wzrokowej (czytania) jesteśmy w stanie wyobrazić sobie doznania innego typu, które zapełniają obraz sensoryczny przedmiotu i nadają mu doznaniową wyrazistość. Ewokacyjny potencjał obrazów mentalno-emocjonalnych przybiera na sile, gdy możemy skojarzyć wrażenia reprezentowane z własnym doświadczeniem. Czytelnik często wiąże ślady pamięciowe, wspomnienia sensoryczne z lekturą książki, to czyni ją ważną dla niego osobiście, wyzwala łańcuch skojarzeń – obrazów i emocji.

To właśnie specyfika oddziaływania obrazów mentalnych wzmaga wydatnie czytelnicze doświadczenie „bycia w środku opowiadanej historii”, „przeniesienia w fikcję”, czy „zagubienia w książce” (Nell, Gerrig 1993). Intensywność tego doświadczenia ma oczywiście także swą kulturową i literacką historię. Wyznaczają ją zarówno narodziny praktyki cichego czytania (dla siebie i w instytucjach edukacyjnych), zmiany w szacie graficznej manuskryptów a potem książki drukowanej takiemu czytaniu sprzyjające. Niebagatelne znaczenie ma także rozwój gatunków, które w jawny sposób na wzmocnieniu reakcji emocjonalnych czytelnika bazowały, jak było w przypadku powieści sentymentalnej, gotyckiej, sensacyjnej czy detektywistycznej.

Figury językowe, które szczególnie silnie ewokują obrazy mentalne to porównania, animizacje w ogóle i wyliczenia, a więc typowe figury retoryczne stanowiące o tzw. pośredniej obrazowości językowej. Pojęcie obrazowania mentalnego ma jednak znacznie szerszy zakres i może łączyć się z także z zagadnieniami sygnalizowania zmiany perspektywy w narracji. W trakcie lektury projektujemy siebie w miejsce obserwatorów danej sceny czy bohaterów, sytuujemy się w świecie przez kogoś już stworzonym i utrwalonym w języku, zajmując automatycznie wyznaczony w nim ośrodek percypowania świata. Obraz mentalny towarzyszy wówczas przedracjonalnemu konstruowaniu analogii między naszą introspekcyjną samowiedzą a potencjalnym stanem emocjonalnym obserwowanego (Spolsky 1996).

Obrazowanie mentalne w procesie czytania jest rodzajem akompaniamentu dla gromadzenia i przetwarzania informacji językowej, który nie zakłóca jednak dostępu do podzielanych znaczeń utworu. Niektórzy czytelnicy wizualizują, inni preferują inne modalności zmysłowe lub w ogóle nie angażują ich w procesie lektury i problem ten jest raczej problemem stopnia i skali, nie zaś zdecydowanego przeciwstawienia sobie obu aktywności mentalnych. Indywidualna skłonność do obrazowania/ wizualizacji spełnia jednak ważne funkcje poznawcze i afektywne. Obrazowanie mentalne służy nie tyle skonstruowaniu jakościowo wyraźnych quasi-perceptualnych wyobrażeń świata na podstawie opisu, ile nadaje samemu procesowi czytania i rozumienia charakter sensualny. Wytwarzany w umyśle czytelnika obraz mentalny to wiązka symultanicznie powiązanych informacji, rozwijających się dzięki równocześnie narastającym wspomnieniom i skojarzeniom czytelnika, które zawsze zabarwione są ładunkiem emocjonalnym. Aktywizuje się on bez względu na przyrost informacji tekstowej, bez uzupełnień czy nawiązań, które w utworze mogą pojawiać się na ograniczoną skalę. Wyzwalając indywidualne czytelnicze skojarzenia i wspomnienia, wprowadza pewien naddatek informacji, inherentny dla reprezentacji wizualnej.

Źródła

Balcerzan Edward, „Widzialne i niewidzialne w sztuce słowa”, „Teksty Drugie” 2009 nr 1-2.
Bleich David, „Materiality of Reading, „New Literary History” 2006, vol. 37, issue 3
Bortolussi Marisa, Dixon Peter, „Psychonarratology”, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
Cohen Gillian , „Visual Imagery in Thought, „New Literary History” 1976, vol. 7 no. 3
Colm Hogan Patrick, „The Mind and its Stories: Narrative Universals and Human Emotion”, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
Cornoldi Cesare, Logie Robert, Brandimonte Maria, „Stretching the Imagination: Representation and Transformation in Mental Imagery”, Oxford University Press, New York Oxford 1996.
Esrock Ellen, „The Reader’s Eye. Visual Imaging as Reader Response”, Johns Hopkins University Press, Baltimore London 1994.
Gerrig Richard, „Experiencing Narrative Worlds: On the Psychological Activities of Reading”, Yale Univeristy Press, New Haven London 1993.
Gibbs Raymond Jr, „Embodiment and Cognitive Science”, Cambridge University Press, Cambridge 2005.
Głowiński Michał, „O konkretyzacji, [w:] tegoż, „Style odbioru. Szkice o komunikacji literackiej”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1977.
Ingarden R., „O poznawaniu dzieła literackiego”, [w:] tegoż, „Studia z estetyki”, t. 1, Warszawa 1966
Kaufmann Geir, „The Many Faces of Mental Imagery” , in: Cornoldi Cesare, Logie Robert, Brandimonte Maria, „Stretching the Imagination: Representation and Transformation in Mental Imagery”, Oxford University Press, New York Oxford 1996.
Kosslyn Stephen, Thompson William, Ganis Giorgio, „The Case for Mental Imagery”, Oxford University Press, New York Oxford 2006.
Kuiken Don, Miall David., „Foregrounding, Defamilarization, and Affects: Response to Literary Stories” , „Poetics” 1994, vol. 22, issue 3. (dostępne na stronie: http://www.ualberta.ca/~dmiall/reading/foregrd.htmdostęp z dn. 12.04.2011)
Littau, Karin, „Theories of Reading. Books, Bodies and Bibliomania”, Polity Press, Cambridge 2006.
Łapiński Zdzisław, „Widziane, wyobrażone, pomyślane, „Teksty Drugie” 2009, nr 1-2.
Markiewicz Henryk, „Wyznaczniki literatury oraz „Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego” [w:] tegoż, „Główne problemy wiedzy o literaturze”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980.
Miall David, „Affect and Narrative: A Model of Response to Stories”, „Poetics” 1988, vol. 17, issue 3
Miall David „Anticipations and Feelings in Literary Response”, „Poetics” 1995, vol. 23, issue 4
Nell Victor, „Lost in a Book”, Yale University Press, New Haven 1988.
Ophdal Keith, „Emotion as Meaning. The Literary Case for How We Imagine”, Bucknell University Press, Lewisburg 2002.
Paivio Allan., „Imagery and Verbal Processes”, Holt, Rinehart and Winston, New York Chicago 1971.
Paivio Allan, „Mind and Its Evolution: A Dual Coding Theoretical Approach”, Erlbaum, Mahwah London 2007.
Poyatos Fernando, „Nonverbal Communication across Disciplines”, John Benjamins Publishing, Amsterdam Philadelphia 2002, vol. 1, „Culture, sensory interaction, speech, conversation”.
Pylyshyn Zenon, „What the Mind’s Eye Tells the Mind’s Brain: A Critique of Mental Imagery”, „Psychology Bulletin” 1973, vol. 80.
Reisberg Daniel, Wilson Meg, Smith David, „Auditory imagery and inner speech, in: Robert H. Logie, Michael Denis (eds.) „Mental Images in Human Cognition”, Elsevier, Amsterdam New York 1991, s. 59-81.
Roeckelein Jon, „Imagery in Psychology: A Reference Guide”, Greenwood Publishing, Westport 2004.
„Sensual Reading. New Approaches to Reading in Its Relations to Senses”, ed. by Michael Syrotinski, Ian Maclachlan, Bucknell University Press, Lewisburg 2001
Spolsky Ellen, „Elaborated Knowledge: Reading Kinesis in Pictures”, „Poetics Today” 1996, vol. 17 no 2.

Artykuły powiązane

Rembowska-Płuciennik, Magdalena – Fokalizacja zmysłowa
Rembowska-Płuciennik, Magdalena – Pole percepcji
Rembowska-Płuciennik, Magdalena – Ucieleśnienie
Wójcik, Rafał – Alfabet mnemoniczny
Wójcik, Rafał – Jan Szklarek – „Opusculum de arte memorativa”
Wójcik, Rafał – Paulin ze Skalbmierza
Wójcik, Rafał – Thomas Murner

Bibliografia

1
Mentalna reprezentacja – Na gruncie badań kognitywistycznych to struktura poznawcza związana z powstawaniem, gromadzeniem i przetwarzaniem informacji warunkująca procesy i stany mentalne. Wśród reprezentacji mentalnych wyróżnić można obrazy mentalne, myśli, schematy obrazowe, ramy, skrypty, szkice, schematy wyobrażeniowe. Niektóre z nich mogą mieć zawartość pojęciową (np. myśli), inne zaś zabarwienie fenomenalne (np. wrażenie sensualne, obraz mentalny). Umysł posługuje się reprezentacjami kodowanymi na podobieństwo informacji językowej lub obrazowe.
2
Ucieleśniony umysł – Koncepcja umysłu wypracowana na gruncie jednego z nurtów kognitywistyki w oparciu o nauki eksperymentalne negująca dualizm ciała i umysłu. Model ten (w odróżnieniu od komputacyjnego modelu umysłu) podkreśla ścisły związek cielesności i ludzkich procesów poznawczych, percepcyjnych, emocjonalnych. Ucieleśnienie umysłu nie jest jedynie funkcją fizjologii mózgu, lecz stanowi całościowy system obejmujący aktywność mózgu, całego ciała (percepcję, propriocepcję, manipulacje przedmiotami) i interakcje z otoczeniem (także społecznym). Pamięć, myślenie językowe i używanie języka, obrazowanie mentalne, procesy wnioskowania są nierozłączne od doświadczeń cielesnych. Ta współzależność stanowi fundament pracy ludzkiej świadomości i podmiotowości.

Obrazowanie mentalne w teorii dzieła literackiego i jego odbioru

Obrazowanie mentalne a lektura

Źródła

Artykuły powiązane

Bibliografia

AUTOR

Rembowska-Płuciennik, Magdalena