W staropolskich tekstach czasownik pachać pojawił się w cytacie „Szlyvbu… nye zapomynaycye any czcycye bogow czvdzich… Ale ony nye posluchaly, nyszly podle obiczaia swego drzewyeyszego pachaly” ( Słownik staropolski, dalej SStp: BZ IV Reg 17, 40) w znaczeniu‘czynić, działać’ (z kontekstu wynika, że czynić źle – tak też go zinterpretował […]
Piotrowska, Agnieszka Ewa
23 wpisy
Etymologia wyrazu źrenica jest dyskusyjna (zob. Snoj 1997: 747). Dwaj polscy etymolodzy (Brückner i Boryś), których słowniki zostały doprowadzone do końca alfabetu i w których uwzględniono ten wyraz, zgadzają się ze sobą, iż pierwotnie była to psł. *zěnica, która nie ma nic wspólnego z psł. czasownikiem *zьrěti. Wyraz *zěnica był […]
Współcześnie czasowniki prefigowane zawierające cząstkę –jrzeć, np. dojrzeć, obejrzeć, spojrzeć (dawniejsze pojrzeć), ujrzeć, wyjrzeć, zajrzeć mają znaczenie związane z percepcją wzrokową, patrzeniem, które od dawna jest modyfikowane przez przedrostek. Podlegały one różnorodnym procesom fonetycznym, tak jak podstawowy dla nich czasownik źrzeć, który nie występuje od połowy doby średniopolskiej. Rodzina wyrazów […]
Czasownik ględać/ glądać wywodzi się od psł. *glę̏dati, glę̏dajǫ, iterativum, które miało szerszy zasięg od podstawowego dla niego czasownika stanu *ględḝti, ględ’ǫ oznaczającego‘mieć oczy otwarte, skierowane na coś, starać się zobaczyć coś, patrzeć’, zaś przenośnie – tylko na północy Słowiańszczyzny –‘pilnować kogo lub co, opiekować się kim lub czym’ i‘szukać, […]
Wyraz zmysł należy do dużej rodziny słowotwórczej czasownika myśleć (dawniej myślić), do której zaliczyć trzeba przede wszystkim liczne czasowniki prefigowane pochodne od myślić, m.in. zmyślić, a także rzeczowniki zmysłowość i zmyślność oraz przymiotniki zmyślny, zmyślony i zmysłowy. Od tego samego rdzenia wywodzą się wyrazy mdły, stp. i śrpol. mudzić wraz […]
Wyraz ucho został odziedziczony z psł. *uхo, ušese. W liczbie podwójnej miał on postać *uši, co kontynuuje dzisiejszy wyraz uszy (dwoje uszu). Omawiane słowo ma liczne nawiązania w językach indoeuropejskich, np. lit. ausìs (neoosnowa, (zob. SEJL I 34)), zwykle lm aũsys, łot. àuss, łac. auris, goc. ausō, stwniem. ōra, niem. […]
Odziedziczony z języka prasłowiańskiego wyraz język rekonstruuje się do postaci * (j)ęzy̏kъ, wtórnej w stosunku do wcześniejszego * (j)ęzy. Sufiks –kъ spełnił w tym wypadku funkcję strukturalną – przeniósł omawiany wyraz z archaicznej (niezaświadczonej w słowiańszczyźnie) kategorii słowotwórczej (masculinum na –ū-; (SP VI 114)) do żywej, czyli psł. deklinacji na […]
Wyraz dotyk pojawił się późno w języku polskim, zapisali go dopiero autorzy Słownika języka polskiego, tzw. warszawskiego, wydawanego na początku XX wieku, a i wówczas z kwalifikatorem. Wcześniej bliskie sobie znaczenia‘czynność dotykania’ i‘zmysł dotyku’ miały wyrazy jemu pokrewne, utworzone od czasowników dotknąć i dotykać: w dobie staropolskiej były to rzeczowniki […]
Czasownik obejrzeć (taka forma podana w Słowniku Staropolskim w artykule hasłowym) był już w dobie staropolskiej znacznie bogatszy semantycznie od wyrazu podstawowego, miał też od niego nieporównanie wyższą frekwencję: 68 poświadczeń (co warto zestawić z liczbą notacji wyrazów ględać : oględać w SXVI). Była dlań charakterystyczna przede wszystkim treść percepcyjna […]
Czasownik wąchać, rekonstruowany do czasów psł. w postaci ǫšǫ: ǫchajǫ (oboczność w 1. os. lp), ǫchati ‘wciągać woń, wąchać’ (SP I 51), został najprawdopodobniej utworzony za pomocą morfemu intensyfikującego –ch (a)- (por. SEJPB 681; Holub 1952: 426) i pierwotnie oznaczał‘mocno, intensywnie oddychać’ (por. Snoj 1997: 724). Tak utworzony typ czasowników […]