Ekfraza pojmowana jako technika szczegółowego i unaoczniającego opisu nie ma jednoznacznej, stałej definicji (Preston 2011: 115). W klasycznej teorii retorycznej wiąże się z przekonaniem o wizualizacyjnych możliwościach języka, natomiast w sensie genologicznym oznacza wyspecjalizowaną metodę deskrypcji dzieł plastycznych (Haffernan 2004: 1-8): wytworów sztuki malarskiej, rzeźbiarskiej lub architektonicznej (Gorzkowski 2001: 37), […]
okres staropolski
115 wpisów
Problematyka sensualizmu w dawnych traktatach teoretycznoliterackich związana jest nierozłącznie z zagadnieniem odbiorczej percepcji dzieła, a dokładniej z konsekwentnie formułowanymi przez teoretyków postulatami poruszania i rozbudzania sensorium odbiorcy. „Poetyka zmysłów”, aktywizująca wrażenia sensoryczne (również te imaginacyjne, wewnętrzne) okazuje się bowiem niezbędnym warunkiem urzeczywistnienia klasycznych ambicji literatury, określanych za pomocą – mającej […]
Szczególne miejsce w polskich podręcznikach retoryki powstających w wieku XVI i XVII zajmowały wzrok oraz słuch, były to bowiem jedyne zmysły nazywane, a także przywoływane wprost. W sposób najwyraźniejszy i najistotniejszy ujawniały się w ostatniej części korpusu retorycznego, pronuntiatio, na którą składały się właściwie dwa elementy: pronuntiatio (wygłoszenie) i actio […]
Figury, należące do dignitas, jednej z części tworzących elocutio, retoryka antyczna dzieliła na figury słów i figury myśli: pierwsze opierały się na konkretnych sposobach łączenia słów, drugie zaś polegały na przekazaniu danego sensu. Poza tą klasyczną klasyfikacją w wieku XVII wyróżniano też osobną kategorię w postaci figur amplifikacji, służących do […]
Tradycja antyczna przypisywała należącej do tropów metaforze największe dla elocutio znaczenie (Ulčinaitė 1984: 98). Arystoteles definiował ją następująco: „metafora (przenośnia) polega na przeniesieniu na imię obcego znaczenia, na rodzaj z gatunku, na gatunek z rodzaju, na jeden gatunek z drugiego lub na przeniesieniu na podstawie pewnej proporcji” (Arystoteles 2006:54). Stagiryta […]
To, co w dobie staropolskiej pojmowane było jako kulturowo obce, a więc egzotyczne (od gr. eksōtikos – obcy), nie w pełni odpowiada zarówno dzisiejszemu zakresowi tego pojęcia, wysoce rozdrobnionemu i migotliwemu, jak i nostalgicznej, romantycznej wersji charakterystycznej dla wieku dziewiętnastego. Dzieje się tak, pomimo iż w każdym przypadku egzotyka jest […]
Tytułowa fraza – ut pictura poesis, „poemat – niczym obraz” (Horacy 1988: 361), często też przywoływana w formie ut pictura poesis erit – pochodzi ze Sztuki poetyckiej (De arte poetica) – Listu do Pizonów Horacego i jest jedną z najbardziej znanych sentencji w dziejach estetyki, która stała się metaforą dotyczącą […]
Wprowadzenie Chorografia, daleka poprzedniczka popularnych dziś przewodników, stanowiła odrębny (choć nie zawsze wystarczająco wyraźnie to dostrzegano), gatunek literatury użytkowej. Podlegał on nieustannym przemianom, na tyle istotnym, że trudno stwierdzić, kiedy mamy do czynienia z chorografią w postaci „czystej”. Sprawy nie ułatwia również fakt, iż dawna teoria literatury nie wypracowała definicji […]
Wzrok to bodaj najczęściej aktywizowany zmysł w twórczości Jana Kochanowskiego. Poeta odwołuje się do niego z reguły w kilku podstawowych kontekstach, co pozwala zrekonstruować zapatrywania twórcy na znaczenie oka w jego poetyckiej wizji człowieka. Kochanowski nader często przywoływał leksykę związaną z postrzeganiem, przedstawiając piękno i porządek widzialnego świata. Jest w […]
Poezja Jana Andrzeja Morsztyna, której przeważającą część stanowią utwory o tematyce erotycznej, opiewa miłość oderwaną od celów duchowych, pojmowaną czysto fizycznie. Eksponuje seksualny wymiar relacji między mężczyzną a kobietą. Opowiada się po stronie ciała, a ów konsekwentny wybór ma istotne implikacje filozoficzne. Pochwała rozkoszy zmysłowej i nieobecność wymiaru transcendentnego nie […]