Dzieło niemieckiego franciszkanina Thomasa Murnera (1475-1537), Chartiludium logicae sive logica memorativa to podręcznik do nauki logiki, wykorzystujący w nauczaniu mnemotechnikę i karty do gry. Najstarsza zachowana edycja pochodzi z 1509 roku (Strassburg), aczkolwiek istnieją świadectwa, iż dzieło to było wydane drukiem już dwa lata wcześniej w krakowskiej oficynie Jana Hallera […]
okres staropolski
115 wpisów
Pojawiające się w tytule hasła dwa łacińskie terminy wskazują na dwa dopełniające się aspekty oratorskiego wystąpienia: actio – odnosi się przede wszystkim do gestykulacji, a więc mowy ciała, a pronuntiatio – „podkreśla jego aspekt głosowy” (Schmitt 2006: 39). Grecja W retoryce greckiej mówcy przywiązywali ogromną wagę do wygłoszenia, a potwierdza […]
Zasygnalizowane w tytule hasła dwa podstawowe terminy: „odbicie” i „zwierciadło” mieszczą się w szeroko rozumianej problematyce wzroku. W malarskich alegorycznych przedstawieniach pięciu zmysłów lustro jest alegorią wzroku. Musimy pamiętać, że między „odbiciem” i „zwierciadłem” istnieje zarówno związek przyległości: każde zwierciadło odbija jakieś obrazy, jak i rozdzielność: nie wszystkie odbite obrazy […]
Wzrok w średniowiecznej hierarchii zmysłów W średniowiecznej kulturze Zachodu wzrok nadal dzierży pierwszeństwo, wśród innych zmysłów. Jacques Le Goff i Nicolas Truong piszą, iż w tej epoce to „jeden z najważniejszych zmysłów” (Le Goff, Truong 2006: 71, por. też 82). W interesującej nas epoce często badania nad postrzeganiem świata (optyka) […]
Kulturę rzymską, a szczególnie jej wzrokocentryczność, tworzyło dziedzictwo greckiej tradycji, co oznacza, iż wzrok jest tu zmysłem dominującym, a słuch, mimo że znajduje się tuż obok, jednak zajmuje miejsce drugie. Doskonale potwierdzają ten pogląd różne przysłowia i sentencje, dla przykładu przypomnijmy tę oto: „Homines amplius oculis quam auribus credunt – […]
Ars memoristarum to traktat z końca XV w. zachowany w jednej kopii w tzw. Kodeksie Pawła z Łomży z Biblioteki Kórnickiej (ms. 1122). Na podstawie inicjałów „P. de S.” został on przez Jerzego Zatheya przypisany bernardynowi, Paulinowi ze Skalbmierza (Zathey 1963: 513; Michałowska 2011: 611). Z życia domniemanego autora traktatu […]
Muzyczność utworu literackiego – jak piszą znawcy tematu – może istnieć na płaszczyźnie organizacji brzmieniowej tekstu oraz w jego warstwie treściowej. Ta druga sytuacja pojawia się wszędzie tam, gdzie autor o muzyce pisze, wskazuje na proces jej powstawania lub odbioru, odwołuje się do świata muzyki ukazując różnorodne sfery ludzkiej rzeczywistości. […]
Fantazja (gr. phantasia) we wczesnonowożytnej teorii literackiej pojmowana była jako dyspozycja obrazotwórcza, nierozłącznie związana z percepcją sensoryczną. W hierarchii władz epistemologicznych pojęciom phantasia i imaginatio odpowiadały dwie aktywności: pierwsza – phantasia uczestniczyła w przetwarzaniu postrzeżeń zmysłowych i formowaniu ich w obrazy, druga – imaginacja była odpowiedzialna za wykorzystywanie obrazów przechowywanych […]
Metaforze w teoriach barokowych przysługuje zaszczytne miano figura ingegnosa – figury ingenialnej. Ta nobilitująca nazwa bezpośrednio wskazuje na ingenialną – intelektualną proweniencję zjawiska, będącego dziełem ponadprzeciętnych dyspozycji ingenium – umysłu i geniusza twórcy. Według teoretyków XVII wieku, tych samych, którzy zalecają i wysławiają koncept, przenośnia (podobnie zresztą jak argucja, niejednokrotnie […]
Kategoria cudowności (wł. meraviglia/maraviglia, łac. admirabilitas) u schyłku renesansu jest jednym z istotniejszych pojęć teoretycznoliterackich i jednocześnie jednym z fundamentalnych dążeń literatury (Platt 1992: 387-394; Platt 1999: 15-16; Sarnowska-Temeriusz 1995: 366-369). Koncepcje cudowności i dyrektywy zaskakiwania odbiorcy (nierozłącznie z cudownością związane, bowiem zaskoczenie jest skutkiem meraviglia) ze szczególną siłą wybrzmiewają […]