Mianem tym określa się podzbiór czasowników percepcji wzrokowej, takich jak widzieć, zobaczyć, ujrzeć, spostrzec, zauważyć i innych. Wspólnym elementem znaczeniowym wszystkich stanowych czasowników percepcyjnych jest informowanie o 1) uzyskaniu przez podmiot wiedzy o otaczającym go świecie na skutek 2) pewnych procesów zachodzących w jego organizmie, czyli prościej: tego, co dzieje się w jakiejś części jego ciała, przy czym podmiot nie wykazuje tu aktywności (czasowniki stanowe czasem nazywa się też nieagentywnymi). Pozostałe podzbiory stanowią czynnościowe czasowniki percepcji wzrokowej (np. patrzeć) oraz opisowe czasowniki percepcji wzrokowej (np. wyglądać).
Można przyjąć, że hiperonimem wszystkich stanowych czasowników percepcji wzrokowej jest czasownik widzieć/zobaczyć. Poza tym różnią się one pod względem semantycznym, choć często różnice te są minimalne (por. ujrzeć). Warto zwrócić uwagę na czasowniki spostrzec i zauważyć, gdyż charakteryzują się dość osobliwą własnością. W pierwszym znaczeniu (spostrzec1 i zauważyć1), realizowanym w zdaniach o schemacie
ktoś spostrzegł/zauważył coś gdzieś
są one czasownikami percepcji wzrokowej (choć można byłoby się spodziewać po nich znaczenia „ogólnopercepcyjnego”, wszak‘percepcja’ to właśnie‘(s)postrzeganie’). Gdy jednak przeanalizujemy zdania z tymi jednostkami, łatwo stwierdzimy, że odnoszą się one zawsze do wrażenia wzrokowego, a w użyciu jednostkowym (tzw. referencja szczegółowa) w ogóle niemożliwe jest odniesienie tych czasowników do innych zmysłów (por. *spostrzegł dźwięki skocznego mazurka, *zauważył zapach zupy pomidorowej lub *spostrzegł smak imbiru w tej potrawie.
W przeciwieństwie do tych jednostek ich homonimy (spostrzec2 i zauważyć2) realizujące schematy zdaniowe:
ktoś spostrzegł/zauważył, że p
mają znaczenie epistemiczne o podłożu ogólnopercepcyjnym: stan epistemiczny podmiotu (tu: wiedza) uzyskiwany jest na podstawie danych dowolnego zmysłu i/lub procesu mentalnego (Dobaczewski 2002).
Poza tym istnieje cała grupa formacji słowotwórczych utworzonych na bazie powyższych bardziej podstawowych czasowników i część z tych formacji ma również znaczenie stanowych czasowników percepcji wzrokowej (tj. implikuje treść widzi/zobaczył) wzbogacone o dodatkowe komponenty semantyczne, najczęściej wprowadzane odpowiednim formantem, np. dojrzeć, wypatrzeć, dostrzec, przyuważyć (Zawisławska 2004).
Artykuły powiązane
- Dobaczewski, Adam – Światło i zjawiska pokrewne
- Dobaczewski, Adam – Świecić i inne czasowniki emisji światła
- Piotrowska, Agnieszka Ewa – Etymologia czasownika źrzeć
- Piotrowska, Agnieszka Ewa – Czasownik zobaczyć
