„Człowiek jest to duch, który z woli Bożej uwięziony został w ciele, w materii, to jest w ziemi, aby zwyciężył przeciwności krępujące go i żył wolny na ziemi, aby duch, to jest wyższe żyło w niższym w wolności swej, wedle prawa swojego wyższego” (Towiański 1882a: 53). Zacytowana wypowiedź Andrzeja Towiańskiego […]
XIX wiek
Romantyzm był nurtem, który w dzieciństwie dostrzegł szczególnie istotny etap życia ludzkiego (Piwińska 2005: 16). Głośna formuła Williama Wordswortha mówiąca o tym, że „dziecko jest ojcem człowieka”, poprzedzona popularnymi tezami Jana Jakuba Rousseau oraz Fryderyka Schillera o dziecku jako istocie naturalnej i naiwnej (Piwińska 2005: 15; Kubale 1984: 5-31), podkreślała […]
Wbrew częstej praktyce wielu pisarzy doby romantyzmu, Cyprian Kamil Norwid [ K] nie traktował ciała jako bytu podrzędnego wobec ducha. Ciało i duch, fizyczność i intelekt, materia i myśl stanowią w jego twórczości nierozerwalną jedność, dopełniają się, wspólnie zawierają prawdę o rzeczywistości, tworząc postulowaną przez poetę „całość” (Halkiewicz-Sojak 1998). Człowiek […]
Deskrypcja kobiecego ciała w nowelach Konopnickiej dokonywana jest zawsze z wyraźnie kobiecego punktu widzenia, a opisy bohaterek są czułe i wnikliwe, nierzadko zdradzające rodzaj zmysłowej fascynacji. Szczególnie wyraźne jest to w Józefowej, gdzie otwierający nowelę, szczegółowy opis wyglądu bohaterki jest pełen uwag wyrażających nieukrywany zachwyt ze strony narratorki: wspaniały, lekko […]
Druga połowa XIX wieku to okres bezprecedensowego rozkwitu prostytucji, która w Królestwie Polskim była legalna i poddana nadzorowi polityczno-sanitarnemu. Pomimo dokumentowanej w Dziennikach Żeromskiego czy Kronikach Prusa stałej, nachalnej obecności prostytutek w pejzażu miejskim przełomu XIX i XX wieku, w prozie tej epoki są one zwykle bohaterkami dalszego planu, pozbawionymi […]
Podsłuchiwanie jest takim rodzajem percepcji audytywnej, która pozostaje ukryta (lub wydaje się niemożliwa z powodu bariery językowej) dla osób, których rozmowy są dzięki niej odbierane. Literatura pozytywizmu aranżując tego typu wydarzenia podkreśla ich akcydentalny charakter: standardowo podsłuchiwanie nie jest działaniem intencjonalnym, będącym częścią zaplanowanej strategii (np. zdobywania wiadomości), ale okazuje […]
Iluzja wizualna polega na zniekształconej i nieadekwatnej interpretacji danych znajdujących się w polu postrzegania (Gregory 1971: 161-166). Występowanie takich zaburzeń percepcji wzrokowej jest przez literaturę pozytywizmu wyjaśniane za pomocą mechanizmów psychologicznych. W przeciwieństwie do halucynacji iluzje są tu uzależnione wyłącznie od stanów emocjonalnych bohaterów, które niemal zawsze mają charakter wyjątkowy, […]
Reprezentacja akustycznych właściwości świata przyrody nacechowana jest w literaturze pozytywizmu zasadniczym paradoksem. Z jednej bowiem strony zakres tego zjawiska oraz stopień jego precyzji jest niezwykle duży: niemal każda charakterystyka naturalnej przestrzeni uwzględnia także jej aspekt foniczny, który dodatkowo poddawany bywa odrębnej analizie określającej pochodzenie dźwięków, a nawet ich interferencję. Z […]
Specyfika nasłuchiwania polega na wzmożonym wysiłku percepcyjnym, który wynika z braku odpowiednio silnych bodźców audytywnych. Źródło dźwięku jest albo jeszcze zupełnie nieobecne, albo jego rozpoznawalność okazuje się – z powodu odległości czy swojej istoty – minimalna. Literatura pozytywizmu prezentując tego typu percepcję, czyni jej przedmiotem przede wszystkim odgłosy związane z […]
Dźwięki odgrywają istotną rolę w kreowaniu świata przedstawionego literatury romantycznej. Reprezentacje wrażeń brzmieniowych umożliwiają wytworzenie efektu mimetyczności, przedstawienia świata oraz wrażeń sensualnych. W mimetyzmie romantycznym w najogólniejszym zarysie ważna jest unifikacja dwóch strategii ujawniania się poetyckiego podmiotu. Jest to kreacja receptywnych możliwości podmiotu, zakorzenionego w świecie zewnętrznym, z jednoczesnym akcentowaniem […]