Spisywane na bieżąco diariusze należały do najpowszechniej uprawianych form pamiętnikarstwa staropolskiego. Obok dzienników osobistych ich głównymi odmianami tematycznymi były, podobnie jak w przypadku pamiętników właściwych (czyli utworów pisanych z pewnego dystansu czasowego, po dokonaniu przez autorów selekcji materiału) relacje z podróży i wojen. Zaznaczyć tu trzeba, że cechy diariusza ma […]
okres staropolski
115 wpisów
Epokę trwającą w Polsce od wstąpienia na tron Stefana Batorego do końca panowania Jana III Sobieskiego znaczyły kolejne wojny toczone poza granicami i wewnątrz kraju. Służba wojskowa stała się atrakcyjną drogą kariery dla rzesz niezamożnej szlachty, która w wojennych zdobyczach i zasługach na polu bitwy upatrywała szansy na poprawę swojego […]
Rodzime pamiętnikarstwo rozwinęło się w drugiej połowie XVI wieku, stanowiąc główny gatunek prozy narracyjnej aż do narodzin powieści w wieku XVIII. Funkcjonowało niemal wyłącznie w obiegu rękopiśmiennym, wykształcając się z innych typów relacji sprawozdawczej, takich jak kroniki, dzienniki, opisy podróży i listy. Staropolskie pamiętniki nie nawiązywały do wzorców europejskich, a […]
Dominujący w kulturze wzrokowo-słuchowy odbiór świata w przypadku epoki staropolskiej szczególnie widoczny stał się w wieku XVII. Retoryka, która stanowiła podstawę humanistycznego wykształcenia i umożliwiała czynne uczestniczenie w staropolskiej dyskursywnej formacji umysłowej (Dziechcińska 1987: 69; Salmonowicz 2005: 37-38), doskonale wpisywała się w ten kierunek aktywności nadawczo-odbiorczej. Uważne prześledzenie poszczególnych elementów […]
Topos pięciu stopni miłości (quinque lineae amoris, quinque gradus amoris, quinque partes amoris) obecny był w średniowiecznej i wczesnonowożytnej literaturze łacińskiej oraz wernakularnej, także staropolskiej. Jako schemat retoryczny charakteryzujący kolejne fazy rozwijania się miłości, począwszy od spojrzenia (visus) przez rozmowę (allocutio), dotyk (tactus), pocałunek (osculum) do aktu miłosnego (coitus), pozwalał […]
Petrarkizm jest to nurt w poezji europejskiej, rozwijający się od schyłku XIV do połowy XVII wieku; polegający na naśladowaniu poezji Francesca Petrarki (1304-1374) pisanej in volgare, choć bywa również traktowany jako wielostronne oddziaływanie całej, także łacińskiej twórczości Petrarki. Właściwym prawodawcą nurtu stał się Pietro Bembo, który w sławnym traktacie Prose […]
Harmonia sfer (harmonia mundana a. mundi) może być rozumiana dwojako: jako dźwięk wydawany przez obracające się ciała niebieskie i/lub pewien harmonijny, proporcjonalny rozkład wszystkich elementów uniwersum. Koncepcja ta po raz pierwszy pojawia się u pitagorejczyków. Wiedza o wszechświecie, jaką dysponowali, miała być przeogromna. Nietrudno w to uwierzyć, jeśli się uwzględni […]
Głównym źródłem wiedzy o świecie i człowieku aż do XVII wieku pozostawały Biblia oraz pisma filozofów greckich. Szczególnym i niepodważalnym autorytetem cieszyli się zwłaszcza Platon i Arystoteles, których myśl przeniknęła do kultury europejskiej poprzez medium arabskie. Platon postrzegał niebo jako byt niepowtarzalny (universum: unus – jeden, sum – jestem), święty, […]
Według Arystotelesa ciała ziemskie, tzw. corpora mixta, są zbudowane z czterech podstawowych elementów, zwanych także żywiołami: ognia, wody, powietrza i ziemi. Pierwiastki te nie występują w świecie ziemskim w czystej postaci. Filozof dokładnie scharakteryzował elementy w O powstawaniu i ginięciu, grupując je w zgodzie z nauką o tzw. czterech jakościach, […]
Właściwy wykład fizjonomiki, a więc nauki o tym, co „składność członków człowieczych” wyraża, znajduje się w trzeciej, ostatniej części Gadek. Taki układ treści wydaje się ze wszech miar słuszny, gdyż czytelnik zostaje wtajemniczony w tajniki tej sztuki już odpowiednio przygotowany, dysponujący wiedzą o wszystkich zmysłach (są one opisane w części […]